Hoe een ex-lid van een pro-Iraanse militie met een Koran een kruitvat ontstak

Een Iraakse christen die ooit lid was van een pro-Iraanse militie tegen de terreurgroep ISIS, verbrandt in Zweden een Koran. Wie is die man, en waarom ontketende hij zoveel felle protesten?

Door Judit Neurink

De Zweedse ambassade in Bagdad moest het vorige week ontgelden en een dag later protesteerden nog eens vele duizenden mensen in de Iraakse hoofdstad tegen het in brandsteken van een Koran in Zweden.

Die protesten spreidden zich over de hele wereld, zoals herhaaldelijk in het verleden als er incidenten zijn die raken aan de Islam. Cartoons van de profeet, een boek genoemd naar de duivelse verzen uit de Koran, en natuurlijk steeds weer verbrandingen van het heilige boek.

Het zijn dankbare onderwerpen voor politici die de aandacht willen afwenden van hun eigen falen, of hoognodig weer eens in de aandacht moeten komen. Het is een gebied waar werelden steeds weer botsen: die van de vrijheid van meningsuiting, met die van de heiligheid van een religie en alles wat ermee verbonden is.

De mensen achter de incidenten willen die reacties meestal ook uitlokken. In januari verbrandde een Zweeds-Deense extreemrechtse activist ook al een Koran voor de Turkse ambassade in Stockholm, en riep daarmee ook woedende reacties op in de moslimwereld.  Daarna probeerde de Zweedse overheid tevergeefs boekverbrandingen te verbieden, maar dat stond de rechter niet toe.

Gevaarlijk boek

Maar deze keer was het een 37-jarige Irakees. Salwan Momika noemde de Koran een gevaarlijk boek, voor hij er zijn voet op zette en enkele pagina’s in brand stak. Hij deed dat tijdens de Eid al-Adha, het Offerfeest, een van de heiligste feestdagen van de islam, en voor de centrale moskee in Stockholm. Hij had een vergunning voor zijn protest, in lijn met de Zweedse regels voor vrijheid van meningsuiting. De politie had na die beslissing van de rechter geen andere keus.

Irak zegt om Momika’s uitlevering te vragen en Justitie in Irak heeft aangekondigd dat ze hem wil vervolgen.  Het ministerie van buitenlandse zaken riep de Zweedse ambassadeur op het matje.

Maar wie is Salwan Momika eigenlijk? Geen ex-moslim, die zich afzet tegen het geloof dat hij verliet, zoals velen in de islamitische wereld denken. Ook geen yezidi, die de genocide door een islamitische terreurgroep op zijn volk wil wreken. Het is een christen uit de Iraakse stad Qaraqosh, nabij Mosul.

Qaraqosh is enkele jaren bezet geweest door diezelfde terreurgroep, ISIS. En heeft de afgelopen jaren hard gewerkt aan de wederopbouw. Momika is een plaatselijke bekendheid, al is hij vooral berucht, zo melden plaatselijke bronnen. In de tijd dat ISIS een derde van Irak bezet hield (2014-2017) zette hij een mini-militie op om de groep te bevechten.

Pro-Iraans

Zijn ‘Hawks Syriac Forces’ waren gelieerd aan de pro-Iraanse christelijke Babylon Brigades,  die binnen de sjiitische PMF-milities Hashed al-Shabi vallen (en wiens voorman Rayan Kildani op de Amerikaanse sanctielijst staat wegens terrorisme). Er zijn beelden waarop hij de eed van trouw aan de Hashed uitspreekt. Momika zou een conflict met Kildani hebben gekregen, in 2017 gearresteerd zijn en twee weken vermist zijn geweest.

Volgens een andere bron klopte hij aan bij beide grote Koerdische partijen (KDP en PUK) en hun peshmergatroepen voor steun voor zijn militie. Maar ook bij Iran, Hezbollah en zelfs Israël.

Momika is onderdeel van een belangrijke en grote Assyrische familie in Qaraqosh. Hijzelf werd lokaal vooral gezien als een probleemzoeker, opportunist en zelfs een ‘psycho’. Hij richtte een organisatie op, de Syrian Resistance Movement die aanvankelijk mensen aan zich bond met beloften om hen te helpen. Tot hij die niet nakwam. Ook zijn er foto’s dat hij lid zou zijn van de Syriac Union Party.

Hij zou naar Zweden zijn gevlucht nadat hij was bedreigd. Op zijn sociale media zet hij zich met name af tegen Iran en de pro-Iraanse milities in Irak.  En ontkent hij ooit aangesloten te zijn geweest bij de Hashed al-Shabi.

Extreem-rechts

Waarom iemand een Koran in brand steekt in het land waar hij asiel heeft gekregen? Inmiddels zou Momika lid zijn van een extreemrechtse partij in Zweden en politieke ambities hebben. In dat kader roept hij op tot een verbod van de Koran in Zweden.

Dit alles maakt de vele reacties op zijn daad nog interessanter. Weinig mensen hebben de moeite genomen om te kijken naar de achtergronden ervan. Hier is een gefrustreerde opportunist die een daad stelt om bij zijn nieuwe vrienden in het gewin te komen. En dat is niet, zoals in de islamitische wereld steeds maar wordt gesteld, een daad van de Zweedse autoriteiten, noch hebben die de Koranverbranding goedgekeurd.

Toch was het allemaal voldoende aanleiding voor een boze menigte om in Bagdad de Zweedse ambassade te bestormen en binnen te dringen. Maar niet uit zichzelf. De vele boze uitingen op internet, de Iraakse voetballers en scheidsrechters die met een Koran poseren voor de wedstrijd  – dat komt vooral doordat geestelijk leiders en politici de aandacht vestigden op Momika’s daad.

En niet verbazend: in Irak bevinden die zich aan sjiitische zijde. De zijde waarmee Momika samenwerkte tegen ISIS, en waarvan hij publiekelijk afstand heeft genomen. Dat zal daar niet heel goed zijn gevallen. Met name de sjiitische voorman Moqtada al-Sadr greep de boekverbranding aan om zichzelf weer zichtbaar te maken, maanden nadat hij zich uit de politiek had teruggetrokken en zelfs zijn militie had opgeheven. Hoewel hij bij de verkiezingen van 2022 toch echt als grootste tevoorschijn was gekomen, kwamen zijn tegenstanders aan de macht.

Aanhang

Om te laten zien hoeveel aanhang hij nog steeds heeft en dat hij nog steeds een factor is om rekening mee te houden, riep hij hen op hun woede te tonen bij de Zweedse ambassade in Bagdad. Daar is massaal gehoor aan gegeven, met vernielingen tot gevolg. De volgende dag, een vrijdag, deden opnieuw vele tienduizenden mee aan marsen in Bagdad en Basra om tegen de Koranverbranding te protesteren.  Waarbij ze meteen ook maar hun woede uitleefden op regenboogvlaggen, die veel moslims zien als het symbool van gehate en corrumperende westerse decadentie.

En zo gaf een extreemrechtse christen met een pro-Iraans verleden Sadr de mogelijkheid zichzelf weer te manifesteren. En hij zijn gefrustreerde achterban even hoognodig stoom kon laten afblazen.

Altijd interessant om zijn reactie te vergelijken met de veel gematigder boodschap van de Iraakse geestelijk leider ayatollah Al-Sistani – die in hiërarchie ver boven Sadr staat. Die riep alle moslimlanden op te protesteren bij hun Zweedse ambassadeurs, en de VN om effectieve stappen te nemen om het verbranden van Korans te voorkomen. Voor hem hoefde er helemaal niemand de straat op.

De Turkse president Erdogan kon het ook al niet laten om van de gelegenheid gebruik te maken, om zijn toch al gevoelige relatie met Zweden nog een duwtje te geven. Hij blokkeert immers de Zweedse toetreding tot de NAVO omdat Stockholm volgens hem te weinig doet tegen de Turks-Koerdische verzetsorganisatie PKK. Dit incident is een nieuw obstakel voor de toetreding, verklaarde Erdogan.

Arrogantie

‘We zullen de westerse monumenten van arrogantie uiteindelijk leren dat het beledigen van moslims geen vrijheid van opinie is,’ zei Erdogan. ‘Net zoals degenen die deze misdaad begaan, zullen zij die het toestaan onder het mom van vrijheid van opinie en zij die het negeren hun doelen niet bereiken.’

Blijkbaar is het verbranden van een Koran vele malen erger dan het binnendringen en plunderen van een ambassade. Niet alleen over vrijheid van meningsuiting verschillen de opvattingen in het Westen en de islamitische wereld. Datzelfde geldt voor de proportionaliteit van straf en vergelding. Waarmee Momika dus het zoveelste lont in een altijd al explosief kruitvat stak.