Nederlandse soldaten naar Irak: milities maken situatie onvoorspelbaar

Nederland stuurt militairen naar Irak – om andere militairen te beschermen. Tegen ISIS? Ook. Maar vooral vanwege de onvoorspelbaarheid van Iraakse milities die aan de leiband lopen van Iran.

Door Judit Neurink

Nederland stuurt militairen naar Irak die de militaire adviseurs die de NAVO in Irak heeft te beschermen. Het is een extra bijdrage aan de NAVO-missie in Irak, melden de ministers van Buitenlandse Zaken, Defensie, Ontwikkelingssamenwerking en Justitie in een brief aan de Kamer.

Vanaf 1 januari gaat een infanteriecompagnie van 145 militairen op verzoek van Irak daar aan het werk. Ter bescherming van adviseurs en stafofficieren die de Iraakse veiligheidssector versterken, een missie van een man of 25 die tot juli 2025 wordt verlengd. Met het sturen van de compagnie breidt Nederland haar militaire betrokkenheid in Irak weer uit.

In mei nog keerden de 120 Nederlandse militairen die het vliegveld van de Koerdische hoofdstad Erbil beschermden naar huis terug. Estland nam hun missie over; er bleven alleen enkele adviseurs voor de peshmerga-troepen achter. Want Irak moest de strijd tegen de terreurgroep ISIS langzamerhand zelf aankunnen, aldus Defensie toen.

Toch is die strijd tegen ISIS, dat tussen 2014 en 2017 een derde van Irak bezette, nu opnieuw een van de redenen om militairen te sturen. “Irak ligt in een zeer instabiele regio aan de grens met Europa. Verdere instabiliteit kan leiden tot hernieuwd conflict en een mogelijke heropleving van de terroristische dreiging,” aldus de brief.

Dreiging

Die dreiging is zes jaar nadat ISIS verslagen werd verklaard in Irak nog allerminst weg. Meerdere keren per week zijn er aanvallen en aanslagen; regelmatig komen daar Iraakse militairen bij om. De aantrekkingskracht van ISIS is ook nog niet weg; in het Syrische Deir-Alzour wapperden deze week ISIS-vlaggen bij een protest tegen het verbranden van de Koran.

Daarom ook gaat de Operation Inherent Resolve (OIR) door, de internationale missie tegen ISIS,  waarbij Nederland betrokken blijft. Zo zijn er twaalf Nederlanders betrokken bij de opleiding van Iraakse Special Forces, en vijf doen ongeveer hetzelfde voor de peshmerga in de Koerdistan Regio.

Voor het Nederlandse leger vormen dit soort missies een belangrijk trainingselement. In vredestijd is er voor een leger in eigen land immers weinig praktijkervaring op te doen. Daarom zijn er in de afgelopen jaren honderden Nederlandse militairen in Irak geweest. Toen ik tijdens de oorlog tegen ISIS in Erbil met die militairen sprak, hoorde ik dat ze zelfs eerste-hulptrainingen gaven, omdat er onnodig veel militairen doodbloedden onderweg naar een hospitaal.

De Koerdische overheid was blij met de hulp, zoals ik zag toen premier Rutte in 2016 een bezoek bracht aan de Nederlandse troepen in Erbil. Hij ging samen met de Koerdische premier Nechirvan Barzani met de manschappen op de foto nadat er van beide zijden waarderende woorden waren gesproken.

Zorgvuldig

In de rest van Irak is die hulp niet zo vanzelfsprekend. Daarom is de brief zorgvuldig geformuleerd, want een deel van de machthebbers in Irak wil geen buitenlandse troepen meer in Irak – of in ieder geval geen Amerikaanse. Twee jaar geleden nam het parlement een resolutie aan om alle buitenlandse troepen het land uit te gooien – als vergelding voor de dodelijke aanval op de Iraanse generaal Qassem Soleimani. De samenwerking met al die troepen in de strijd tegen ISIS moest worden opgezegd.

Dat dwong de toenmalige premier Kadhimi tot een merkwaardige balanseer-act, want hij wist dat het Iraakse leger zonder de hulp van buitenlandse troepen al snel weer van ISIS zou verliezen. De afspraak was dat alleen militairen die een adviseursfunctie hadden, of hielpen bij het opleiden van het Iraakse leger en de marechaussee, zouden blijven.

Toen de Amerikaanse president Obama in 2011 alle Amerikaanse troepen weghaalde, had dat onmiddellijk gevolgen voor de heropleving van Al-Qaida, wat leidde tot ISIS. Een herhaling daarvan wil niemand. Dus werd er gezocht naar een oplossing die deels optisch was, want de Amerikanen hebben nog steeds bases in Irak, waarvan Ain Al-Asad in de Arbar-provincie de belangrijkste is. En blijven Amerikaanse militairen gelegerd bij het vliegveld van Erbil en bij het nieuwe Amerikaanse consulaat aan de rand van de stad.

De tegenstand tegen hun aanwezigheid komt van Iran, en van de pro-Iraanse milities in Irak. Ain al-Assad is regelmatig het doelwit van hun raketten. In januari 2020 bijvoorbeeld, als vergelding voor de droneaanval op Soleimani, maar ook daarna nog herhaaldelijk. Ook de Amerikanen op de luchthaven in Erbil werden een doelwit van Iraanse raketten. Na het aantreden van de huidige regering werd het stil.

Invloed

Iran heeft grote invloed op de huidige regering in Bagdad, die gesteund wordt door pro-Iraanse sjiitische hardliners. Toch liet de huidige premier Sudani onlangs weten dat hij de Amerikaanse troepen niet helemaal kwijt wil. Er is een balans nodig, zei hij nadrukkelijk.

Dat hij daarbij tegen nogal wat schenen schopt, bleek vorige week uit een verklaring van de commandant van een van de meest pro-Iraanse milities, Kataib Hezbollah, die overigens op de Amerikaanse lijst van terreurgroepen staat. De commandant zei dat de regering nu echt moet beginnen die Amerikaanse troepen weg te sturen omdat zijn groep anders haar aanvallen daarop zal hervatten. Maar ook andere milities, waarvan de politieke tak toch deel uitmaakt van de macht, spreken zich steeds weer tegen de Amerikanen uit.

Sudani zal zich bij zijn aantreden wel hebben gerealiseerd dat hij tussen de vuren terecht zou komen, maar of hij wist met welke erfenis van zijn voorgangers hij precies te maken zou krijgen? Waar de Amerikanen mee dreigden, toen het Iraakse parlement in 2020 het vertrek van de Amerikaanse militairen eiste? Namelijk: dat het Amerikaanse ministerie van Financiën de Iraakse dollarreserves in beslag zou nemen?

Want die reserves zijn sinds 2003 in Amerikaanse handen, toen besloten is dat de Iraakse olie-inkomsten in Amerikaanse dollars ondergebracht werden op een rekening (van de Iraakse Centrale Bank) bij de Amerikaanse Federale Reserve in New York. Sindsdien moeten Iraakse regeringen de Amerikanen netjes vragen om iedere maand dollars vrij te geven.

Eind 2022 bepaalde de Amerikaanse regering echter dat Irak minder mocht opnemen, totdat het maatregelen had genomen om witwassen en het uitvoeren van dollars naar Iran tegen te gaan. Dat leidde tot enorme dollartekorten in Irak, een hogere koers voor de dinar en financiële problemen voor veel Irakezen.

Provincie

Anderzijds is Irak in de praktijk vrijwel een provincie van Iran geworden, die bijvoorbeeld afhankelijk is van Iraans gas voor de stroomopwekking. Wat er dan weer toe leidt dat de Iraakse regering Washington smeekt om Iraanse tegoeden vrij te geven zodat Teheran die essentiële gastoevoer naar Irak weer zal hervatten.

Een laatste voorbeeld van de invloed van Iran in het buurland is de recente ontvoering van een Russisch-Israëlische onderzoekster verbonden aan een Amerikaanse universiteit. Elizabeth Tsurkov deed in Bagdad onderzoek naar Iraakse sjiitische milities en werd door een daarvan in maart ontvoerd. Dit werd pas onlangs vanuit Israël bevestigd, waarbij Kataib Hezbollah als de schuldige werd aangewezen.

Inmiddels is gebleken dat ze in opdracht van Iran is ontvoerd, dat haar van spionage beschuldigt en haar probeert te gebruiken om een van zijn eigen mensen uit Israëlische handen te krijgen. En bij de onderhandelingen die op gang zijn gekomen over iemand die toch in Irak is ontvoerd, speelt Bagdad geen enkele rol meer.

De Nederlandse ministers laten in hun Kamerbrief in het midden waarom ze militairen sturen om andere buitenlandse militairen in Irak te beschermen. Daarbij gaat het echter veel minder om ISIS dan om de groeiende invloed van Iran en de toenemende macht van pro-Iraanse milities. Want die maken de situatie in Irak niet alleen instabiel, maar vooral ook onvoorspelbaar. Zoals de aanvallen op Amerikaanse bases eerder, en de kidnap van Tsurkov recent maar al te duidelijk laten zien.