Wie laat een vierjarige van verdriet sterven?

Een vierjarige sterft aan een gebroken hart, en wordt een icoon in Iraaks-Koerdistan. Maar zijn dood is een geval van nalatigheid en slechte zorg, niet van martelaarschap.

Door Judit Neurink

Vier jaar is hij geworden. Bryar, het zoontje van een Koerdische veiligheidsagent die eind juli omkwam bij een ISIS-aanval buiten hun Iraakse woonplaats Kifri. De vierjarige stierf deze week. Aan een gebroken hart, zegt zijn familie, want hij was bijzonder gehecht aan zijn vader.

Het is een verhaal dat burgers en media in Iraaks-Koerdistan behoorlijk bezig heeft gehouden. Want ze vonden het erg romantisch: een kind dat niet meer wil leven na de dood van zijn geliefde vader en met hem herenigd wordt in de dood.

Dat komt voort uit de verering van martelaren in dit deel van de wereld: dat is iemand die sterft tijdens de strijd tegen onrecht. Het is zeer eervol voor de familie als je omkomt voor je land, en eer speelt nog steeds een grote rol in Koerdistan. Portretten van mannen die in de strijd tegen ISIS omkwamen hangen langs wegen en bij controleposten.

Daardoor durft bijna niemand de logische vraag te stellen, hoe het in Godsnaam kan dat een redelijk gezonde vierjarige in deze tijd van kennis en goede gezondheidszorg sterft.

Beste vrienden

Het kind was beste vriendjes met zijn vader Aso met wie hij dagelijks sprak via de chat als die voor zijn werk weg was, en werd depressief na diens dood. Volgens zijn oom Jalal begon het nadat ze het kind hadden meegenomen naar zijn vaders graf. “We vertelden hem dat zijn vader daar was begraven maar dat zijn ziel naar de hemel terug was gegaan. Hij werd mager en breekbaar, en verloor zijn eetlust. Hij zei: ‘Laat me met rust. Laat me ook sterven’.

Kan een vierjarige wel zelf bedenken dat als hij niet eet, hij doodgaat en zo weer bij zijn vader kan zijn? Hoe is die gedachte in zijn hoofd terechtgekomen? En waarom heeft niemand hem ervan af geholpen?

Wat een rol zal hebben gespeeld is de regionale traditie van rouwdagen bij overlijdens. Dan wordt voor het huis van de familie een tent opgezet waar de familie zit, een imam rouwteksten voordraagt en de overledene ophemelt, vrouwen zijn ingehuurd om te huilen, en familie, vrienden en (verre) bekenden langskomen om te condoleren. Daardoor is rouw nooit een privéaangelegenheid. Dagenlang is de directe familie vooral bezig met andere mensen, die ook iets te eten en drinken moeten hebben. En niet met de verwerking van het verlies.

Kinderen zitten erbij terwijl volwassenen herinneringen ophalen of samen zitten te huilen. In de regio waar Bryar vandaan kwam, is het nog een graadje erger, vertelde mijn Koerdische collega Sazan Mandalawi die er ook vandaan komt, in enkele tweets. “Vol negatieve energie, hartbrekend, vernietigend, fysiek en mentaal martelend. Vrouwen doen ‘hoera’ dat je hart uit elkaar scheurt.” Ze duidt op de klaagzang die vrouwen aanheffen. En: “Stel je een kind voor dat hierbij zit nadat het een ouder heeft verloren. Het is een traumatiserende ervaring.”

Suikerziekte

Bryar had suikerziekte, wilde na zijn vaders dood niet eten en stierf aan een hartaanval. Nadat hij klaagde over pijn in zijn schouder zag zijn moeder dat hij schuim op de mond had en bracht hem naar het ziekenhuis waar hij twee dagen later stierf. Een telefoontje van vicepremier Qubad Talabani aan de ziekenhuisdirecteur dat alles moest worden gedaan voor Bryar en hij anders naar het buitenland moest worden gestuurd, mocht niet meer baten.

Ja, de vicepremier belde het ziekenhuis. Hij moet als een van de weinigen voorbij de romantische notie van het gebroken hart hebben gekeken, en bedacht dat wat er gebeurde ontoelaatbaar was.

Ik zoek naar een verklaring voor het feit dat de familie niet eerder aan de bel heeft getrokken en artsen geraadpleegd. Zelfs een analfabete en rouwende moeder moet toch zien dat het fout gaat met haar kind? Als dat suikerziekte heeft, is het immers al extra kwetsbaar? En in Irak is de hele familie altijd overal bij betrokken; hoe kan het dat niemand tijdig heeft ingegrepen? Normaal staan Koerden voor ieder wissewasje bij de Eerste Hulp. Was het vanuit de gedachte dat hij nu eenmaal moest sterven?

Dat was de boodschap die de Koerdische media massaal overnam, zonder een woord van kritiek. Zoals Namo Abdulla, de chef van de Washington-desk van het populaire Rudaw, die in een tweet beschrijft hoe voor het kind alles veranderde na zijn vaders dood. “Hij was steeds bedroefd. Bleef aan zijn vader denken die in zijn graf lag onder het vuil. Hij at bijna niets. Hij stierf vandaag.”

Krokodillentranen

Kritiek kwam van politicoloog Shivan Fazil, die erop wees dat “sensationele en onprofessionele berichtgeving van media, samen met krokodillentranen niet alleen psychologische schade veroorzaakt, maar ook geen ruimte laat voor debatten, gewetens- en ander onderzoek, waarmee de conclusie wordt gepropageerd dat hij was voorbestemd te sterven.”

Onderzoek is nodig. Al kan ik de uitkomst voorspellen. De familie had te weinig kennis over het gevaar van suikerziekte voor zo’n klein kind, en het effect dat stress kan hebben. De schuld ligt dan natuurlijk bij hun arts die hen onvoldoende heeft voorgelicht. Toen Bryar in het ziekenhuis kwam, was er al te veel schade. En daar blijft het dan bij.

Terwijl hier een aantal dingen aan de hand zijn. Inderdaad, de kennis van volwassenen over ziekten is in Koerdistan ver onder het niveau. Je kunt ook niet snel even op internet iets uitzoeken, zoals velen van ons bij ziekteklachten doen, omdat er nog onvoldoende content in het Koerdisch is. Achtergrond is het slechte onderwijssysteem, maar ook de gezondheidszorg die na 25 jaar Koerdische autonomie nog altijd niet op peil is.

Dan is er de cultuur. De dagenlange, traumatische begrafenisceremonies. Het concept van de martelaar. Maar vooral ook het gebrek aan empathie met een kind, dat al die volwassenpraat over zich heen krijgt. Terwijl het aandacht nodig heeft om het verlies te verwerken en een plaats te geven. In de Koerdische cultuur voeden kinderen elkaar op, een ouderrol zoals die in het Westen bestaat is nog volop in ontwikkeling.

Op schoot

Het is zo’n rare tegenstelling: In Irak is iedereen gek met kleine kinderen. Die worden door vreemden op schoot getrokken en geknuffeld, krijgen snoep en cadeautjes. Maar dat zo’n kind een kinderziel heeft die aandacht nodig heeft, daar zijn veel volwassenen zich nauwelijks van bewust. Dat een kind verdriet heeft van het overlijden van een ouder is normaal. Wat niet normaal is dat het de kans krijgt weg te kwijnen, omdat er niemand is die zorgt dat het kind dat verdriet een plek kan geven.

Kleine Bryar stierf in een land waar de dood een maar al te bekende bezoeker is. Waar verzet, strijd en heldendom hand in hand gaan met martelaarschap. Hij wordt als een held beschouwd omdat hij aan een gebroken hart zou zijn gestorven. Terwijl hij met een beetje medeleven en zorg toen hij dat nodig had, een lang leven had kunnen leiden.