Bevrijding gevangenen risico bij ISIS-tribunaal

ISIS-daders berechten in een speciaal tribunaal in Irak lijkt de oplossing voor een westers probleem met onderdanen die zich bij de terreurgroep aansloten. Maar het is ook gevaarlijk. De gevangen radicalen zullen iedere kans aanpakken om zich te hergroeperen en ISIS aast erop hen te helpen ontsnappen.

door Judit Neurink

Berecht ISIS-daders in een speciaal tribunaal in Irak, zo stelde Nederland voor in de marge van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Minister Blok van Buitenlandse Zaken stelt er 1,6 miljoen euro voor beschikbaar, en biedt Nederlandse deskundigheid aan bij de uitvoering. “De daders mogen niet wegkomen met de gruweldaden die ze hebben gepleegd”, zei hij tegen de NOS .

Het klinkt sympathiek en logisch. Irak heeft te veel gevangenen (zeker 20.000) die vanwege hun betrokkenheid bij ISIS moeten worden berecht of wier vonnis nog in hoger beroep moet worden bekrachtigd. En dan zitten er ook nog duizenden vast in Syrië. De Syrische Koerden hebben westerse landen vergeefs gesmeekt hun eigen onderdanen te repatriëren en zelf te berechten. Die willen daar echter niet aan. Ze vrezen onvoldoende bewijzen te kunnen vergaren om gevaarlijke terroristen voor lange tijd weg te sluiten van de samenleving.

Dat gaat zo ver, dat zelfs kinderen van ISIS-leden bijna niet worden gered uit de Syrische kampen. Die zijn onhygiënisch, er is te weinig voedsel en geen medicijnen. En erger nog: waar gevangen radicale ISIS-leden en -leiders een regime van onderdrukking en indoctrinatie hebben ingesteld. De kampen zijn kleine kalifaatjes geworden.

Kinderen

Ondanks pleidooien van grootouders zijn kinderen slechts mondjesmaat gerepatrieerd. Volgens Human Rights Watch deed Noorwegen dat in juni met vijf wezen, heeft Frankrijk in maart en juni achttien kinderen teruggehaald, België zes, Nederland twee, Duitsland minder dan tien, Australië acht en Italië één. De Verenigde Staten, die haar westerse bondgenoten onder druk heeft gezet onderdanen terug te nemen, bracht zelf maar zestien volwassenen en kinderen naar huis.

Frankrijk heeft daarentegen besloten tot een regeling met Irak. Daarbij zijn elf van haar onderdanen die belangrijke functies hadden bij ISIS en in Irak hadden geopereerd, uit Syrië overgebracht om in Bagdad te worden berecht. Inmiddels hebben ze daar na snelrecht allemaal de doodstraf gekregen

Nederland schijnt daar ook over te hebben gesproken met Bagdad. Maar het loopt tegen het probleem op dat de Nederlandse rechtsstaat een regeling die leidt tot de doodstraf van een onderdaan niet kan toestaan. ISIS-leden worden in Irak berecht onder de antiterreurwetgeving, waarbij een lidmaatschap van ISIS al genoeg is om de doodstraf te krijgen. Je kunt nauwelijks van een eerlijke procesgang spreken omdat die zwaar leunt op bekentenissen van beklaagden. Hun klachten dat ze daartoe gedwongen zijn met martelingen vinden echter geen gehoor.

Slachtoffers

Een speciaal tribunaal zou een heleboel van de bezwaren tegen de huidige berechting in Irak wegnemen. Het kan voldoen aan de eisen voor een eerlijk proces waarbij een individu alleen wordt veroordeeld als zijn of haar schuld is bewezen. En nog veel belangrijker: er zou ruimte zijn voor klachten van slachtoffers. Zoals de yezidi’s die ISIS ontvoerde, mishandelde en verkrachtte. In de huidige situatie in Irak worden die niet meegenomen bij het proces.

Er zijn echter belangrijke kanttekeningen. Het probleem van westerse landen is dat zij zelf moeite hebben te bewijzen dat hun onderdanen meegevochten hebben met ISIS. De meesten van hen beweren nog steeds dat ze kok of bewaker waren. Maar zelfs als ze bij de media-afdeling werkten, of de zeker even belangrijke IT-unit, wat kan je ze dan precies ten laste leggen? Waarom zou dat probleem zichzelf oplossen bij een tribunaal in Irak?

De daden zijn alweer even geleden gepleegd, hele steden liggen in puin en veel getuigen zullen bij bombardementen zijn omgekomen. Wie durft er openlijk tegen ISIS-daders te getuigen? De kans dat kroongetuigen opstaan om tegen andere ISIS-daders te getuigen lijkt ook klein gezien de gewelddadige en agressieve onderdrukking waarvan ISIS zich altijd heeft bediend.

Voor vrouwelijke verdachten is de bewijsvoering nog moeilijker. Tot in een laat stadium mochten vrouwen officieel niet meevechten, maar velen waren actief bij de werving en in allerlei organisatorische functies. Hun schuld in de gruweldaden zal echter nog moeilijker te bewijzen zijn, zelfs bij een internationaal tribunaal.

Tijd

Zo gauw men zich aan internationale wetgeving houdt, en zorgvuldigheid betracht, moet er veel meer gedaan worden om de bewijslast rond te krijgen. Dat kost tijd en menskracht. En dat dan voor zeker twintigduizend daders, en waarschijnlijk nog meer, als die uit Syrië er ook bijkomen?

Al die tijd zitten die deels zeer gevaarlijke en manipulatieve mannen en vrouwen bij elkaar, en kunnen plannen worden gesmeed voor een herstel van het kalifaat. Net zoals dat gebeurde toen de Amerikanen na 2003 in Irak verzetsstrijders en terreurverdachten oppakte en bij elkaar vastzette.

Ik moest onmiddellijk denken aan de oproep van ISIS-leider Baghdadi van kort geleden aan ondergedoken ISIS-leden om hun kameraden te bevrijden. ISIS en haar voorganger Al-Qaida in Irak zijn daarmee groot geworden: door leden die zich in gevangenschap hadden voorbereid op de volgende fase van de strijd te bevrijden. Uit gevangenissen in Mosul, Tikrit, Falluja, en als grootste klap uit Abu Graib waar dat ongeveer een duizend gevangenen betrof.

Uitbraken

Ook in Syrië waarschuwen de Koerden die daar 70.000 mensen vasthouden, strijders en hun familieleden, dat uitbraken een reëel probleem vormen. CBS liet beelden zien van een poging tot uitbraak uit de gevangenis waar buitenlandse ISIS-strijders vastzitten. Ik herinner me dat uit de streng bewaakte gevangenis voor terreurverdachten in het Iraaks-Koerdische Sulaymaniya waar ik gewoond heb, tientallen Al-Qaidaleden ontsnapt zijn. Door een tunnel te graven.

Een internationaal tribunaal zal dus niet alleen te stellen hebben met een ingewikkelde en tijdrovende procesgang, maar ook met de opdracht de verdachten zo veilig op te sluiten dat Baghdadi’s opdracht niet kan worden uitgevoerd. En dan liefst ook nog zo, dat ISIS-gevangenen niet bij elkaar zitten, maar ook geen andere gevangenen kunnen rekruteren. Ik geef het je te doen, als langdurige eenzame opsluiting wegens internationale rechtsnormen geen optie is.

En wat dan als de veroordeling achter de rug is: wie is verantwoordelijk voor de uitvoering ervan, waar komen de veroordeelden terecht? De opzet hen veilig weg te sluiten kan alleen slagen als buitenlandse ISIS-daders na berechting in Irak worden overgebracht naar een extra-beveiligde instelling in hun land van herkomst. Zijn die landen daar wel toe bereid?

Radicaliseren

Een internationaal tribunaal voor ISIS-verdachten lijkt de oplossing voor een boel problemen. Het is zonder meer een beter alternatief dan staten als Irak en Syrië ermee op te zadelen, die slachtoffer zijn van ISIS en nog zoveel andere problemen op te lossen hebben als gevolg daarvan. Maar het zou wel eens tot gevolg kunnen hebben dat we over tien jaar nog bezig zijn met ISIS-processen. En dat betrokkenen intussen alleen maar verder radicaliseren en anderen met hun virus besmetten.

Een plan voor zo’n tribunaal kan alleen slagen, als dat probleem wordt onderkend en als tegelijkertijd aan degenen die daarvoor openstaan een de-radicaliseringstraject wordt aangeboden. Want ISIS blijft gevaarlijk. Vooral nu zoveel van haar meest radicale aanhangers vastzitten. Katten in het nauw maken immers vreemde sprongen.