Yezidi’s opnieuw bedreigd in Irak

Emmers haat krijgen yezidi’s in Iraaks Koerdistan over zich heen. Ze worden weer uitgescholden voor duivelvereerders, net als onder de terreurgroep ISIS. Herhaalt de geschiedenis zich?

Door Judit Neurink

Tientallen Koerdische imams die tijdens hun vrijdagpreek uithalen naar de yezidi-minderheid, die ten onrechte beschuldigen van het in brand steken van een moskee en uitschelden door duivelaanbidders. Als iemand nog een waarschuwing nodig had dat de ideeën van de terreurgroep ISIS onder een grotere groep moslims voortleven, dan moet dit het toch wel zijn.

Aanleiding zijn spanningen in Sinjar, de Iraakse provincie die het historische thuis is van de yezidi’s en die in 2014 werd ingenomen door ISIS. Daarbij zijn duizenden van hen vermoord en nog eens duizenden ontvoerd, waarvan de meisjes en vrouwen als seksslaven verkocht zijn. Dat dit een genocide was is inmiddels erkend in een groot aantal landen, waaronder Nederland.

Voor ISIS binnenviel woonden in Sinjar behalve yezidi’s ook soennieten, sjiieten en christenen. Dat gebeurde allemaal redelijk vreedzaam. Er waren goede relaties tussen families van verschillende afkomst.

De Koerden eisen de provincie echter op voor hun regio omdat zij yezidi’s beschouwen als (de oorspronkelijke) Koerden. Veel yezidi’s willen daar echter niets van weten. Sinds de provincie in 2016 met hulp van de internationale coalitie is bevrijd, is ze een speelbal van meerdere krachten geworden.

De grootste Koerdische partij KDP leidt een bestuur – terwijl het nog steeds een Iraakse provincie is. De Turks-Koerdische verzetsgroep PKK heeft veel aanhang vanwege toenmalige hun strijd tegen ISIS, wat leidt tot Turkse aanvallen op hun lokale leiders.

De pro-Iraanse sjiitische partijen uit Bagdad krijgen steeds meer voet aan de grond door huizen en land op te kopen. Want Sinjar vormt voor Iran onderdeel van de zogenoemde sjiitische halve maan die Teheran in het Midden-Oosten creëert door Iran, Irak, Syrië en Libanon met elkaar te verbinden.

Vlam

Het incident waardoor de vlam in de pan vloog heeft echter met geen daarvan een relatie. Dat ging om een groep soennitische families, die onder bescherming van Iraakse veiligheidstroepen terugkeerden naar Sinjar. Daar hadden ze voor 2014 gewoond, en ze wilden terug naar hun huizen. Yezidi’s protesteerden. Ze waren daarover niet geraadpleegd en al evenmin geïnformeerd. Ze eisten een proces waarbij zou worden vastgesteld dat niemand van de terugkeerders met ISIS had samengewerkt.

Een van de soennitische mannen werd kort daarop opgepakt omdat dit inderdaad toch het geval was. Maar pas nadat een yezidi-vrouw hem ervan had beschuldigd een van haar verkrachters te zijn geweest toen ze in handen van ISIS was.

Er was dus terecht bezwaar gemaakt. Maar onder de betogers waren jongeren die stenen gooiden naar de Al-Rahman moskee in Sinjar-stad. Deze soennitische moskee was door ISIS in 2014 aanvankelijk gebruikt om ontvoerde yezidi-vrouwen op te sluiten. Deze protesten waren aanleiding voor een aantal radicale moslims om via sociale media foto’s te laten circuleren van een uitgebrande moskee, en dat vandalisme toe te schrijven aan yezidi’s.

De foto’s waren oud (een uit 2020 van een moskee in Dijala, de andere uit 2015 toen de Al-Rahman moskee werd schoongemaakt na de ISIS-bezetting). Maar dat mocht niet verhinderen dat ze overal werden gedeeld, waarna mollahs in heel Koerdistan de daad in hun vrijdagspreek veroordeelden. En dezelfde woorden in hun mond namen als ISIS: yezidi’s zouden duivelvereerders zijn.

Pauw

Ze baseren dat op de verering van yezidi’s voor de Malik Tous, de pauwenkoning, die een gevallen engel zou zijn die God vergeven en teruggenomen heeft. Het yezidi-geloof is veel ouder dan de islam, maar ook een monotheïstische godsdienst met tal van elementen die ook in het jodendom, christendom en de islam terug te vinden zijn. De belangrijkste voorman van de yezidi’s, die nog steeds vereerd wordt en wiens graf in het belangrijkste yezidi-heiligdom in Lalesh staat, was een moslim (Sheikh Adi).

Racisme tegen yezidi’s is in Koerdistan echter geen uitzondering. Velen kijken op hen neer, vinden hen vies en weigeren zelfs hun voedsel te eten. Die eeuwenoude vooroordelen leidden in het verleden al tot tientallen aanvallen op yezidi’s, waarbij hun vrouwen dikwijls ontvoerd werden. De yezidi’s zelf tellen 74 genocides in het bestaan van hun volk, met als jongste die door ISIS.

Op de preken van de imams in Iraaks Koerdistan volgde dan ook tot een stroom van haat op internet,  waartegen de Koerdische autoriteiten tot nog toe geen enkele actie hebben ondernomen. Die richtten zich op de aanval op de moskee, die ‘een actie van slechts enkelen’ zou zijn. De Iraakse autoriteiten kwamen wel met een verklaring dat het oude foto’s waren en dat er met de moskee niets aan de hand was.

Een yezidi-geestelijke bezocht de leegstaande moskee en plaatste daar een video van. Yezidi-leiders hielden een persconferentie over het feit dat er geen aanval had plaats gevonden. En yezidi- en moslim-geestelijken in Sinjar gingen samen op de foto in een poging de spanning te verminderen.

Aanval

Maar ondertussen gaat op internet de haat door. Op TikTok riepen Koerdische islamisten hun vrienden in Duhok op tot een aanval op het yezidi-kamp bij Zakho. Andere radicale cellen in Erbil en Sulaymaniya werden ook aangemoedigd mee te doen.

Het is een gevaarlijke situatie, die makkelijk kan escaleren, vooral ook omdat er van de zijde van de Koerdische overheid geen reactie komt. Anders dan Fransen en de Amerikanen overigens, die de haatcampagne wel hebben veroordeeld. Het is ook een onmogelijke situatie, als je bedenkt dat ISIS in Sinjar 68 yezidi tempels heeft vernield, plus een heiligdom en een klooster.

Dat yezidi’s protesteren tegen de komst van soennitische families heeft er ook mee te maken dat een aantal van hen in Sinjar leegstaande huizen in gebruik heeft genomen. Hun eigen dorpen zijn door ISIS vernield, en zij drongen in Bagdad vergeefs aan op compensatie. De regeling die daartoe na veel lobbyen is aangenomen werkt nog nauwelijks.

Steeds meer yezidi’s vrezen dat er in Irak voor hen geen toekomst meer is. Dat wat ISIS in gang heeft gezet de doodsklap betekent. Meer dan 300.000 yezidi’s die Sinjar in 2014 wisten te ontvluchten en aan ISIS te ontkomen, zitten bijna tien jaar later nog steeds in vluchtelingenkampen in Koerdistan. Vanwege die uitzichtloze situactie besluiten velen van hen dan maar naar Europa of Australië te vluchten; twintig procent is al weg.

Tegenwicht

Slechts een tiental per week durft het aan om met hun in Koerdistan vergaarde bezittingen naar Sinjar te gaan. Toch realiseerden yezidi’s zich dat zij alleen tegenwicht kunnen geven aan de dreiging van een sjiitische of Koerdische overname door hun aantallen in Sinjar drastisch te verhogen. Dat leidde tot de hashtag ‘return back to Sinjar’, waarbij yezidi’s in de Koerdische kampen worden opgeroepen naar huis terug te gaan.

De vraag is of aan die oproep breed gevolg zal worden gegeven. Velen hebben immers geen huis meer om naar terug te keren, en geen geld om er opnieuw een te bouwen. Er is geen werk, dus geen inkomen. De machtsstrijd die de verschillende groepen in Sinjar voeren zorgt bovendien voor een onveilige situatie.

De opzet van ISIS was om de yezidi’s en hun geloof uit te roeien. En yezidi’s hebben niet het gevoel dat de sjiitische meerderheid in Bagdad oog heeft voor hun angst op herhaling. Dat die angst terecht is blijkt dezer dagen toch maar weer met alle haat die ze van Koerdische islamisten over zich heen krijgen.

Blijven roepen

Soud Msto Najm, de directeur-generaal yezidi-zaken van het Koerdische ministerie van religie die ik onlangs in Erbil uitgebreid sprak, ziet geen oplossing voor zijn volk in Irak. ‘We blijven roepen, zijn met iedereen in gesprek en hebben veel buitenlandse diplomaten aan onze kant gekregen, maar de toekomst ziet er niet goed uit.’

In Duhok bezocht ik Said Jirdo het Lalesh Centrum die voorspelde dat als Irak geen oplossing biedt alle yezidi’s uiteindelijk zullen vertrekken. ‘Dat is een verlies voor Irak, vergelijkbaar met dat van de Joden die in de vorige eeuw ook allemaal vertrokken. Dat Iraakse politici ons als minderheid niet konden beschermen, zal hen een heel slecht imago bezorgen.’