Samen bij ISIS: ‘Kayla Mueller was mijn vriendin’

Een nieuw stukje van de puzzel over het lot van de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller bij de islamitische terreurgroep ISIS is gevonden. Een jonge yezidi-vrouw met wie ze vastzat doet verslag van hun laatste tijd samen, en haar leven in de hel van ISIS.

Zakho, Judit Neurink

“Ik was een keer ontsnapt en ze hadden gezegd: de volgende keer vermoorden we je.” De jonge yezidi-vrouw zegt het zonder veel emotie, maar uiteindelijk leidde die bedreiging ertoe dat ze viereneenhalf jaar vastzat bij de islamitische terreurgroep ISIS. Pas een paar weken geleden, tijdens de slag om het laatste bolwerk in Syrië, Baghouz, wist ze eindelijk te ontkomen.

Suaad Daoud is de laatste die vrijkomt van een groepje yezidi’s die ik de ‘Kayla-meisjes’ ben gaan noemen, omdat ze in 2014 samen met de Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller in Syrië vast zaten bij Abu Sayyaf. Die was minister van Olie in het kalifaat. Zijn vrouw, Umm Sayyaf runde een soort bordeel voor de leidinggevenden bij ISIS, onder wie kalief Al-Baghdadi zelf.

Ik ben blij Suaad eindelijk te zien. We spreken elkaar in een rustig restaurant in de buurt van het yezidi-kamp in Iraaks Koerdistan waar ze is ondergebracht. Ik heb contact gehouden met haar oom, Jameel Chetto, met wie ik terug naar zijn woonplaats Sinjar ben geweest, nadat die eind 2015 bevrijd was van ISIS. Maar iedere keer dat ik naar Suaad vroeg, was ze nog steeds niet bevrijd. Terwijl hij er vorig jaar toch in geslaagd was om op zes na al zijn vermiste familieleden die in augustus 2014 gekidnapt waren vrij te kopen van ISIS.

Te koop

Ze ziet er anders uit dan op de laatste foto die Jameel in 2015 kreeg toegespeeld: daar staat ze op met twee andere meisjes, in het zwart, de nikaab weggeklapt boven op hun hoofd. Ze was te koop, had Jameel te horen gekregen, en dit was de advertentiefoto. Ik vraag haar ernaar. Ze herinnert zich dat de foto werd genomen door een van de ISIS-vrouwen. Omdat ze de reden ervoor niet kende, staat ze er ondanks de zwarte kleding redelijk ontspannen op.

Maar toen was ze alweer even weg bij Abu Sayyaf. Daar had ze geweigerd mee te gaan, toen twee jonge yezidi-vrouwen, de tienerzusjes Sozan en Dalal, op een oktobernacht in 2014 besloten te ontsnappen uit de kamer waar Kayla, Suaad en vijf andere yezidi-meisjes vastzaten. Suaad durfde niet meer vanwege de bedreiging en straf na die eerdere poging.

En ook nu kregen de achterblijvers straf: ze werden aan handen en voeten geboeid, en kregen minder te eten, nauwelijks dekens. Een tijdlang mochten ze zelfs niet met elkaar praten. “Ze waren bang dat wij ook zouden ontsnappen, en dat Dalal en Sozan de Amerikanen over ons zouden vertellen,” zegt Suaad. En die angst vond z’n weg naar hun kamer: “Vóór de ontsnapping waren wij veel minder bang.”

De vrees was terecht, want Jameel zorgde ervoor dat de meisjes hun verhaal deden aan het Amerikaanse leger. Via hem kwam ik ook met de twee in contact. Ze vertelden me dat elk van de meisjes in die kamer de seksslaaf was van een hoge ISIS-leider. Kayla en Suaad waren het persoonlijk eigendom van Al-Baghdadi, zeiden ze. Ik had geen reden aan hun verhaal te twijfelen, het was gedetailleerd en bleef consistent.

Geheugen

Suaad ontkent het echter in eerste instantie, en weigert er dan nog over te praten. Wel noemt ze de naam van Abu Mohammed al-Adnani, de woordvoerder van ISIS die nauw met Al-Baghdadi zou hebben samengewerkt voor hij in 2016 bij een Amerikaanse aanval omkwam.  Hij was  een van de regelmatige bezoekers bij Abu Sayyaf, en dus aan de seksslavinnen. Ze heeft me verteld dat ze problemen heeft met haar geheugen. Dat kan ik me voorstellen: wat haar in die viereneenhalf jaar is overkomen, zou iedereen in haar situatie onmiddellijk weer willen vergeten. Maar is het schaamte, of is ze nog steeds bang voor de consequenties van de waarheid?

Praten met yezidi-vrouwen die aan ISIS zijn ontkomen is moeilijk. Bij de vele gesprekken die ik heb gevoerd heb ik altijd geprobeerd deze toch al zo getraumatiseerde vrouwen niet onder druk te zetten. Sommige zaken zijn te beladen om met een vreemde over te praten. Suaad was zestien toen het allemaal gebeurde bij Abu Sayyaf.

Na de ontsnapping bleven de vijf overgebleven jonge vrouwen nog twee maanden bijeen. Daarna werden ze de een na de ander verkocht – vermoedelijk uit angst voor een Amerikaanse actie. Die kwam er, maar pas zes maanden later, in mei 2015. Bij de commandoactie kwam Abu Sayyaf om; Umm Sayyaf zit sindsdien in de VS vast in afwachting van haar proces.

“We haatten het bij Abu Sayyaf”, zegt Suaad, “maar toen we hoorden over die operatie hadden we spijt dat we daar niet meer waren. De Amerikanen kwamen ons redden en wij waren al weg.” Er werd maar een yezidi-meisje bevrijd.

Haji

Kayla werd in december 2014 verkocht aan een imam die Suaad alleen kent als de Haji – de naam voor iemand die naar Mekka is geweest. Ik denk dat hij een van de ideologen van ISIS moet zijn geweest, aangezien hij volgens Suaad vaak langskwam, en ‘een belangrijk man’ was en ‘de sjeik’ werd genoemd. Het zou de ISIS-ideoloog Haji Imam kunnen zijn geweest, de 57-jarige Irakees Abd al-Rahman Mustafa al-Qaduli die in maart 2016 omkwam bij een gerichte Amerikaanse aanval. Als tweede man na Al-Baghdadi stond er een som van zeven miljoen dollars op zijn hoofd.

Hij nam de Amerikaanse mee naar Raqqa. Suaad mistte haar. “Ze was mijn vriendin.” Ze vroeg Umm Sayyaf dan ook of Kayla terug zou komen. Nee, zei die, want ze had grote problemen moeten overwinnen, en nu het goed ging was het beter dat ze bij de Haji bleef. Die had al twee vrouwen, en een van hen was door het lint gegaan toen hij haar meebracht. “Ze had met Kayla gevochten,” zegt Suaad met een grote zucht. Dat was het laatste dat ze over haar hoorde.

Een paar maanden later, in februari 2015 meldde ISIS Kayla’s dood als gevolg van een bombardement in Raqqa. Suaad is daarmee een van de laatste getuigen van haar leven bij de groep. Zelf was zij toen ook al doorverkocht, en voor ze in Baghouz aankwam gebeurde dat nog zeker vijf keer. Meestal waren het strijders, die haar bij een ISIS-gezin onderbrachten als ze naar het front gingen. Zo’n gezin nam haar mee toen ISIS steeds meer in het nauw werd gedreven en de frontlinie zich verplaatste naar Baghouz.

Verbergen

Net als andere yezidi-vrouwen werd haar opgedragen haar identiteit te verbergen. Ook nu speelde ISIS weer met hun angst. “Ze zeiden dat ze ons anders zouden doden, of dat de vijand ons naar Amerika zou brengen.” Het land van de ongelovigen – maar voor veel yezidi’s klonk dat bepaald niet als een straf.

Hoewel ISIS alle yezidi’s had gedwongen zich tot de islam te bekeren, werden ze niet als volwaardige moslims behandeld, zegt Suaad. “We bleven in de eerste plaats yezidi’s.” En veel yezidi’s voelden dat zelf ook zo. Dat bleek de afgelopen weken steeds als yezidi’s werden aangetroffen bij de ISIS-gezinnen die uit Baghouz vluchtten, waarna ze tot hun grote geluk herenigd werden met familieleden.

Nog zo’n drieduizend yezidi’s die ISIS in augustus 2014 ontvoerde worden vermist, van wie de meeste vermoedelijk nooit meer worden gevonden. Omdat ze dood zijn, of niet meer willen worden gevonden. Suaad vertelde me dat er nog veel yezidi-vrouwen verborgen zitten in de opvangkampen, uit angst voor ISIS of omdat ze menen dat hun ISIS-kinderen bij de yezidi-gemeenschap niet welkom zullen zijn. En ook in de laatste fase van de strijd in Baghouz zitten er nog yezidi’s bij de strijders, om voor hen te koken en voor de seks.

Overleven

Suaad kon na viereneenhalf jaar eindelijk aan de hel van ISIS ontkomen. Door over haar angst heen te stappen, het verbod te negeren en haar eigen naam op te geven bij de Koerdische troepen die haar registreerden.

Ze is in een kamp in Iraaks-Koerdistan herenigd met twee zussen die in Duitsland in een speciaal project voor ISIS-overlevers zitten. Ze wil graag met hen mee terug naar Duitsland, maar het is onduidelijk of dat gaat lukken. ISIS beroofde haar van haar tienerjaren, en zadelde haar op met pijnlijke en traumatische herinneringen. Hoe ze dat overleven vorm moet geven, weet ze absoluut niet.

Het eerdere verhaal over Sozan, Dalal, Suaad en Kayla is te lezen in mijn boek, De vrouwen van het kalifaat, uitgegeven bij Jurgen Maas, 2015