NAVO-akkoord met Turkije treft Koerden in Irak en Syrië

Turkije staat Finland en Zweden toe lid te worden van de NAVO. Zelfs al wordt de soep van hun gezamenlijke verklaring niet zo heet gegeten als opgediend, dan nog heeft die vooral ook gevolgen voor Koerden in Irak en Syrië.

Door Judit Neurink

Zweden en Finland gooien de Koerden onder de bus! Dat is de reactie van veel Koerden op de overeenkomst die de twee landen met Turkije sloten zodat zij kunnen toetreden tot de NAVO.

Want Turkije heeft voor de zoveelste keer zijn recht op veto (bij toetreding van nieuwe leden moeten alle NAVO-leden akkoord zijn) gebruikt om er binnenlands beter van te worden. De Turkse president Erdogan kampt met een tanende populariteit, terwijl de economie steeds verder inzakt en zijn burgers het financieel steeds moeilijker krijgen.  Met verkiezingen in 2023 en een inflatie van meer dan zeventig procent gebruikt hij opnieuw de Koerdische kwestie om de aandacht van die problemen af te leiden.

In het verdrag tussen de twee NAVO-aspirantleden en Turkije staat veel dat uit de koker van Turkije komt. Finland en Zweden beloven terrorisme te bestrijden, goed te kijken naar uitleveringsverzoeken van Turkije, verklaren dat de Koerdische verzetsgroep PKK een terroristische organisatie is en zeggen toe de Syrisch-Koerdische YPG niet te steunen als dat de Turkse veiligheid in gevaar brengt.

Genoeg voor Koerdische vluchtelingen en asielzoekers in beide landen om zich zorgen over te maken. Dat leidde al tot een bijeenkomst met Koerdische groepen en organisaties op het Zweedse ministerie van buitenlandse zaken.

Uitlevering

Zweden heeft ongeveer 100.000 Koerden (op een bevolking van 10 miljoen). Veel minder dan Duitsland (bijna een miljoen) en Frankrijk (250.000). Maar ze zijn nogal politiek actief: acht leden van het Zweedse parlement zijn van Koerdische afkomst. Een van de partijen waarin veel Koerden onderdak vonden verzet zich dan ook tegen de overeenkomst.

Hoewel er in de overeenkomst geen aantallen worden genoemd, hebben Turkse media het over 73 uitleveringsverzoeken. Daaronder zijn ook er een aantal voor aanhangers van de Gülen-beweging die Erdogan verantwoordelijk houdt voor een couppoging in juli 2016. In Zweden zijn 21 van dat soort verzoeken bekend tegen elf Koerden en tien Gülenisten. In Finland moet de rechter nog beslissen over de zaken tegen zes PKK-leden en zes Gülenisten.

Het zorgvuldige en diplomatieke taalgebruik van de verklaring gaf het al aan, maar inmiddels weet ook Erdogan dat hij de drie pagina’s tekst anders interpreteert dan de twee anderen. Want die gaan ervan uit dat politici de beslissingen van de rechters die Turkije’s verzoeken toetsen aan de werkelijkheid, niet kunnen beïnvloeden.

Dat dit totaal anders is in Turkije, is hen natuurlijk ook duidelijk. Daar gebruiken Erdogan en zijn tronies de rechterlijke macht om (vermoede) tegenstanders op te sluiten. En daar kan kritiek op de president je al in de gevangenis doen belanden. Er zijn tientallen, voornamelijk Koerdische journalisten langdurig opgesloten vanwege hun werk, en hun Koerdische achtergrond. Duizenden Koerden zitten vast vanwege banden met de PKK die ze in realiteit vaak niet eens hebben. Een Koerdische politieke partij steunen is al voldoende.

Terroristen

Na de couppoging van 2016 verklaarde de Turkse overheid de aanhangers van Fethullah Gülen tot terroristen. Ooit was hij een bondgenoot van Erdogan. Turkije duidt hen aan als Fetö (Fethullahist Terroristische Organisatie). Maar de VS noch de EU ziet dit als een terroristische organisatie.

Het verschil in interpretatie van wat een terrorist is, speelt hierbij een belangrijke rol. Voor Turkije is niet alleen de PKK, maar zijn in feite alle Koerden die zich tegen de toenemende staatsonderdrukking van de Koerdische bevolking uitspreken terroristen. Daartegen kan worden aangevoerd dat de PKK een belangrijke rol heeft gespeeld in de strijd tegen de radicale moslimgroep ISIS in Irak en Syrië. In dat laatste land wordt de Koerdische autonome regering, die sterke banden heeft met de PKK, daarom actief gesteund door Washington.

Mede daarom wordt in Zweden campagne gevoerd om de PKK juist van de terreurlijsten af te halen. Veel Koerden wijzen er bovendien op dat Turkije ISIS juist heeft geholpen. ISIS-leden konden de Turkse grens gebruiken om illegaal in Syrië te geraken, gewonde leden werden er verzorgd en er zijn tal van meldingen over het leveren van Turks militair materieel aan ISIS.

Koerden zeggen dan ook: NAVO-bondgenoot Turkije werkte direct samen met ISIS, terwijl de Koerden 15.000 man verloren in de strijd tegen de groep. En toch heeft de NAVO uiteindelijk Turkije beloond en Koerdische levens verder in gevaar gebracht.  Hun oproep aan het Westen: Koerden moeten niet de prijs betalen voor de NAVO-uitbreiding; laat eens zien wat jullie democratie waard is.

Rechters

Voor Fins en Zweedse rechters die beslissen over de uitleveringsverzoeken zal de slechte naam die Turkije heeft op het gebied mensenrechten zeker meespelen. Net als de verwachting dat wie wordt uitgeleverd daar niet op een eerlijk proces hoeft te rekenen. Bovendien heeft de hoogste nationale rechter over de meeste verzoeken al een negatieve uitspraak gedaan, waarmee die zaken afgehandeld zijn. Daarentegen moet wel gemeld worden dat Zweden Koerden die niet voor asiel in aanmerking komen al enige tijd terugstuurt naar Turkije.

Terwijl Erdogan doorgaat met dreigen dat de NAVO-uitbreiding niet doorgaat als hij zijn zin niet krijgt, hebben enkele westerse media uitgezocht wie er eigenlijk op die Turkse lijst staan.

De bekendste is oud-hoofdredacteur Bülent Keneş van Zaman, de krant die na de coup werd verboden als zou ze verbonden zijn geweest aan Gülen. Een tweet waarin hij verklaarde dat Erdogan’s moeder zich voor hem zou schamen, leverde hem in 2015 een voorwaardelijke celstraf op.

Ook vandaag is het beledigen van de president nog een veelgebruikte aanklacht. Alleen in de eerste drie maanden van dit jaar zijn er al zeventien journalisten en cartoonisten voor berecht.

Wapens

Het is Turkije niet alleen te doen om de Koerden. Minstens even belangrijk is het feit dat Finland en Zweden beloofden hun wapenembargo tegen Turkije op te heffen. En het ging Ankara ook om de steun van de Amerikaanse president Biden voor de levering van F-16-gevechtsvliegtuigen aan Turkije. Ook daar zit echter geen harde belofte: het Amerikaanse Congres kan er nog een stokje voor steken.

Voor Erdogan spelen vooral de hartelijke woorden die hij van Biden kreeg, na een lange periode van stilte vanuit Washington. Biden bedankte hem voor de afspraken met Finland en Zweden, en voor pogingen graan uit Oekraïne te krijgen. “You are doing a great job.”

Erdogan heeft de pluim in zijn hoed gestoken en onmiddellijk gebruikt om een nieuwe actie in Syrisch-Koerdistan op gang te brengen. Honderdduizenden Koerden zijn daar de afgelopen jaren al verjaagd uit Koerdische enclaves net over de Syrisch-Turkse grens. Erdogan beweert dat er ‘geen plek is voor de Koerdische strijders in Syrië’s toekomst’ en dat hij ‘de regio van separatische terreur af wil helpen.’ In werkelijkheid is het zijn beleid om alle Koerden te verjagen, ook de burgers.

Zuivering

In feite gaat het hier om etnische zuivering, waar de wereld nauwelijks iets tegen onderneemt. Ook in de Koerdistan Regio van Irak gaat Turkije ongehinderd door met vrijwel dagelijkse bombardementen, die gericht zouden zijn tegen PKK-doelen maar vaak gewone burgers raken. De jongste beschietingen betreffen zelfs christelijke dorpen buiten de handelsplaats Duhok, waar veel christenen hun toevlucht hadden gezocht voor ISIS en andere radicale groepen. En het kamp bij Mahmour waar 12.000 Turks-Koerdische ontheemden wonen, die merendeels banden hebben met de PKK. Honderden dorpen zijn inmiddels leeg en Turkije blijft het aantal militaire bases in Iraaks Koerdistan maar uitbreiden.

Er is niets dat Turkije tegenhoudt om de Koerden over zijn landgrenzen te bestoken. En met het akkoord over de NAVO-uitbreiding en Bidens waarderende woorden op zak, voelt Erdogan zich alleen nog sterker. Hij weet immers zowel de NAVO als de EU zo te bespelen dat ze hem zijn zin geven. Hem zijn zelfs de F16’s beloofd die hij bij het bestoken van de Koerden gebruikt.

Zelfs al heeft het akkoord met Finland en Zweden nauwelijks of geen directe gevolgen voor de Koerden die daar wonen of asiel aanvragen – dat heeft het indirect wel voor de Koerden in Irak, Turkije en Syrië. Want daar kan Turkije ongestoord doorgaan met zijn militaire acties en landjepik.