Wie stopt Erdogan?

Een mislukte reddingsactie of een moord op gijzelaars? Landjepik of een operatie tegen terrorisme? De Turken zijn weer op oorlogspad in Irak. Wie houdt hen eigenlijk nog tegen?

Door Judit Neurink

Een grote Turkse operatie in het de Koerdische Regio van Irak haalt nauwelijks de wereldpers. En als er wel aandacht is, dan overheerst de propaganda van de Turkse overheid.

Dat Ankara NAVO-materieel gebruikt om de Turks-Koerdische arbeidersbeweging PKK te bestoken, en dat ze wel erg dichtbij economisch belangrijke Koerdische steden als Duhok en Zakho opereert, zou toch wel enkele alarmbellen moeten doen afgaan. Vooral omdat de Turken inmiddels een heel gebied net over hun grens in het noorden van Iraaks Koerdistan hebben bezet.

Het is lastig om vast te stellen wat er precies is gebeurd, maar duidelijk is dat Turkse bommenwerpers hun lading hebben laten vallen op een kamp van de PKK in de Gare-bergen bij Duhok. Daar hield de PKK een aantal Turkse politiemensen en soldaten en twee leden van de Turkse geheime dienst vast, sommige al een jaar of vijf. Ankara meldt dat toen haar soldaten bij het kamp aankwamen, ‘dertien Turkse burgers’ met een schot in het hoofd geëxecuteerd waren door de PKK.

De PKK zegt echter dat hun dood het directe gevolg is geweest van de bombardementen, waarmee de operatie meer heeft van een mislukte bevrijdingsactie.

Lastig

Het lastige bij dit soort berichten is altijd: wie te geloven? Laten we vooropstellen dat de Turkse berichtgeving over haar strijd tegen de PKK vrijwel altijd volkomen onbetrouwbaar is. Zelfs als je de PKK beschouwt als een terreurgroep, zoals de VS en de Europese Unie officieel doen, dan nog is de vraag wat zij ermee zou opschiet om haar imago zodanig te bevuilen door gijzelaars te executeren. Daar staat ze niet om bekend; gijzelaars worden juist als waardevol beschouwd omdat ze kunnen worden ingezet om eigen mensen vrij te krijgen. En zelfs om onderhandelingen over een staakt-het-vuren in gang te zetten, waartoe de PKK herhaaldelijk heeft opgeroepen.

Turkije weigert iedere toenadering, sinds in 2015 een veelbelovend vredesproces met de PKK van de rails liep. Sindsdien heeft ze de oorlog verklaard aan de aan de PKK- gelieerde Koerden die in Syrië een de facto-autonome staat opzetten, en bij twee grote operaties hele lappen Syrisch grondgebied bezet. In Noord-Irak heeft ze de aanvallen opgevoerd op PKK-bases en dorpen waar de groep actief was. Daar zijn vele tientallen dorpen ontvolkt. De Turken hebben een grote militaire zone ingesteld waar ze niemand meer toelaten.

Ik schreef al eerder over de spagaat waarin de Koerdische leiders terecht zijn gekomen, die akkoorden sloten met de Turkse president Erdogan. Daardoor konden ze hun olie via Turkije de wereld in sturen, en een deel van de inkomsten afromen. En omdat Turkije met een miljardenlening hielp toen de Koerden door de oorlog tegen ISIS en de lage olieprijs in een diep economisch dal terechtkwamen, staan de Barzani’s met hun rug tegen de muur.

Ongestoord

Daardoor kan Turkije redelijk ongestoord haar gang gaan. Acties die toch ook gevolgen hebben voor de eigen, Iraaks-Koerdische bevolking worden meestal pas laat veroordeeld, en dan krijgt de PKK er tegelijkertijd van langs. De verhouding tussen de Barzani’s en de PKK is al jaren slecht, maar de Turkse militaire acties hebben de status quo kapotgeschoten die jarenlang tussen de twee partijen bestond. Dat de PKK in de strijd tegen ISIS op Iraaks grondgebied meevocht, lijkt nu bijna ondenkbaar, en dat de Barzani’s ooit geprobeerd hebben alle Koerden in Syrië op één lijn te krijgen eveneens.

Dat het voor Ankara belangrijk is om de Koerden te verdelen, moge duidelijk zijn. Maar wie probeert er nu gevangenen te bevrijden door hun gevangenis te bombarderen? Als ze echt zo belangrijk waren, was er dan geen doelmatiger actie te bedenken geweest? En zouden onderhandelingen uiteindelijk niet het beste resultaat hebben opgeleverd?

De hele operatie is alleen begrijpelijk als je het totale plaatje bekijkt. Dat van een Turkse president die geconfronteerd met een slechte economie en schandalen, steeds weer nieuwe militaire operaties nodig heeft om zijn achterban te verenigen onder het mom van dreiging en nationalisme.

Krachtig

Mijn collega Seth Frantzman zette het op Twitter even lekker kort en krachtig neer. Het doel van Ankara is, zegt hij: 1. Destabiliseer Noord-Irak om nieuwe operaties/een invasie te rechtvaardigen; 2. Streef naar een permanente aanwezigheid in de yezidi-provindie Sinjar, waardoor de Koerden (en de PKK) daar geen toegang meer hebben tot (de grens met) Oost-Syrië; 3. Saboteer de bemiddelingen tussen YPG/PKK en andere Koerden in Syrië; 4. Probeer de VS zover te krijgen dat ze zich opnieuw uit Oost-Syrië terugtrekt; 5. Verkoop een nieuwe ‘oorlog tegen de terreur’.

The goal for Ankara now is:
1. Destabilize northern Iraq to justify new operations-invasion
2. Seek permanent presence in Sinjar to cut off KRG from Eastern Syria
3. Sabotage ENKS-YPG talks
4. Try to get US to “withdraw” again from eastern Syria
5. Sell a new “war on terror”

— Seth Frantzman (@sfrantzman) February 15, 2021

Met het uiteindelijk doel om Erdogan en de zijnen in Turkije in het zadel te houden door er nieuwe wetten en een nieuwe grondwet doorheen te jagen en alle oppositie illegaal te maken onder het mom van terrorismebestrijding.

Erdogans volgende stap is al genomen: hij heeft de Amerikanen ervan beschuldigd dat ze terroristen steunen (punt 4 in Fratzmans lijstje).

Zorgen

Doordat de Iraakse Koerden weinig kunnen of willen ondernemen, lijkt er weinig weerwerk te zijn. In Bagdad maakt premier Mustafa Kadhimi zich overigens wel degelijk zorgen, mede omdat de provincie Sinjar formeel nog steeds Iraaks is en niet tot de Koerdische Regio hoort. Na telefoongesprekken met Ankara die blijkbaar niet veel opleverden, stuurt hij drie brigades van de Hashed al-Shabi, sjiitische militieleden, om Sinjar te bewaken.

Daarmee compliceert hij de zaak wel, want de PKK heeft een eigen brigade van yezidi-strijders in Sinjar (de officiële reden voor Turkije om te willen ingrijpen), terwijl de Barzani’s en veel Iraakse Koerden menen dat de provincie bij de Koerdische Regio hoort. Kadhimi wil echter dat zij net als de PKK hun troepen terugtrekken, om de Turken geen reden te geven Sinjar binnen te vallen.

Bent u er nog? Gelukkig, want simpeler kunnen we het niet maken. Waar het op neerkomt, is dat nu alle ogen op de ongelukkige provincie van de yezidi’s gericht zijn. Een volk dat al zo vaak zo hard is getroffen. Toen ISIS in 2014 Sinjar binnenviel, doodde ze duizenden yezidi’s en ontvoerde er meer dan 6000 van wie bijna de helft nog vermist wordt. Van de vele tienduizenden yezidi’s die vluchtten zitten velen acht jaar later nog steeds in opvangkampen. En net nu afgelopen jaar de terugkeer een beetje op gang kwam, dreigt hun provincie weer het toneel te worden van militaire strijd.

Grieken

Inmiddels kijken ook de Grieken steeds bezorgder naar Erdogans acties aan zijn zuidelijke grens. Gezien zijn noodzaak om met wapengekletter de aandacht van zijn volk af te leiden van hun werkelijke zorgen, vreest Athene een volgend slachtoffer te zijn. Dat zou dan wel een actie zijn tegen een mede-NAVO-lid. Dan kunnen de NAVO en de EU zich echt niet langer stilhouden – is dat wellicht waarom ze dat wel doen zolang Erdogan zijn blik naar het zuiden blijft richten?

Aan Kadhimi en de sjiitische milities nu de taak Erdogan van zijn voornemens in Sinjar af te houden. Het beeld van Goliath en de reus komt bij me op. Maar voor dat steentje in zijn slinger heeft Kadhimi wel iets meer nodig dan wat sjiitische strijders die zich thuis onpopulair maakten door zich te verrijken. Het lijkt er echter niet op dat hij op veel hulp hoeft te rekenen. En dat yezidi’s zich vermoedelijk binnenkort opnieuw gedwongen zullen zien hun geboortegrond te ontvluchten.