De sultan is op rooftocht

Na maanden van Turks wapengekletter zitten Griekenland en Turkije eindelijk samen aan tafel over hun Middellandse-Zeerechten. Erdogan is op rooftocht, onder druk van de slechte staat van zijn land en zijn Ottomaanse ambities.

Door Judit Neurink

Het gaat niet echt goed met Turkije. Het toerisme, een van de grootste bronnen van inkomen, ligt op zijn gat. Corona haalt de economie nog verder onderuit. De werkloosheid is hoog, met name onder jongeren. De Turkse munt, de lira, staat extreem laag.

Toch bouwt de Turkse president Erdogan voor vele miljoenen euro’s aan overheidsgeld grote, luxueuze paleizen voor zichzelf. Aan het meer van Van verrijst er een paleis op de plek waar de tent moet hebben gestaan van de Seljuk Sultan Kai Kubadh tijdens zijn strijd tegen de Byzantijnen. Kosten: zo’n veertien miljoen euro.

Voor een luttele 37 miljoen laat de president tegelijkertijd een zomerresidentie bouwen bij de Turkse badplaats Marmaris. Er schijnen 50.000 bomen voor te zijn gekapt. Als het af is heeft hij maar liefst 300 kamers waar hij de nacht kan doorbrengen. De belastingbetaler betaalt. Net als voor het nieuwe paleis in Ankara dat Erdogan zes jaar geleden betrok, dat midden in een natuurgebied staat. Kosten daar: een half miljard euro.

De rechter verbood Erdogan om zijn paleis helemaal op de oever van het meer te bouwen, maar zijn politieke kameraden wijzigden even een wet waardoor het wel kon. Het natuurgebied en de gekapte bomen zouden overal elders tot protesten hebben geleid. Zo die er al waren in Turkije, bleven ze onder de radar. Want onder Erdogan kan van alles zomaar tegen je worden gebruikt en zitten de gevangenissen voller dan ooit.

Meertje

Het herinnert mij aan de Iraakse dictator Saddam Hoessein, die tijdens zijn lange bewind in het hele land paleizen liet bouwen. Op de mooiste plekken, zoals aan de oevers van de Tigris in Bagdad. Maar ook bovenop een hoge berg in Koerdistan. Op een andere Koerdische locatie liet hij er een meertje bij aanleggen, en een aparte weg, alleen voor hem, er naartoe. Alle locaties waren altijd klaar voor zijn komst, want niemand wist ooit tevoren wanneer hij zou komen logeren.

Er waren kranen van goud en dure kroonluchters, zwembaden en veel marmer. Zijn volk zuchtte onder de gevolgen van de kostbare oorlog die hij acht jaar lang tegen buurland Iran vocht, die de economie en het land totaal uitputte. Hij onderdrukte hele bevolkingsgroepen, richtte bloedbladen aan en gooide eenieder die kwaad over hem sprak in de cel. Bij herverkiezingen wist hij echter steeds meer dan negentig procent van de stemmen te claimen. De wereld liet hem zijn gang gaan.

Tot hij in 1990 zijn hand overspeelde door buurland Koeweit binnen te vallen en te bezetten. Het ging officieel om  een olieveld dat zich onder de grens uitstrekte en waaruit de Koeweiters stiekem extra olie zouden oppompen. De rest is geschiedenis: de Amerikanen kwamen Koeweit in januari 1991 te hulp en verdreven de Iraakse troepen. Saddam mocht aanblijven met geknipte vleugels, maar werd in 2003 alsnog door een coalitie onder leiding van de VS verjaagd.

Grootheidswaanzin

De overeenkomsten met wat Recep Tayyib Erdogan de laatste jaren in Turkije uithaalt zijn opvallend. Beide presidenten vertoonden/vertonen grootheidswaanzin. Die paleizen zijn er een uiting van. Erdogan ziet zichzelf als een sultan in de traditie van het Ottomaanse Rijk. Een rijk dat hij wil laten herrijzen. Zijn paleizen zijn zelfs in die stijl gebouwd. Saddam Hoessein plaatste zichzelf graag in de rijke geschiedenis van het oude Mesopotamië. Hij liet Babylonië herbouwen met stenen waarin zijn naam stond gekerfd.

Erdogan gebruikt de strijd die hij tegen de Koerden voert om de rest van de Turken achter zich te krijgen. Saddam deed hetzelfde. Terwijl Saddam gifgas gebruikte tegen de Iraakse Koerden die zelfbestuur eisten, achtervolgt Erdogan ‘zijn’ Koerden tot in Syrië en Irak met drones, bommen en raketten.

Opvallend is ook hoe beide leiders steun beleden/belijden aan de Palestijnen. Saddam beloonde de families van omgekomen Palestijnse aanslagplegers met premies en bood Palestijnse vluchtelingen onderdak. Erdogan onderhoudt goede banden met de Palestijnse Hamas, die op de Amerikaanse lijst van terreurgroepen staat.

Arabische leiders hebben de Palestijnse zaak vaak gebruikt om de aandacht van hun volk af te leiden van interne problemen. Saddam was daar een kei in. In feite kan je een groot deel van Erdogans omstreden acties van de afgelopen tijd onder dat label voegen. Onderdruk je volk zodat het zich niet tegen je durft te verzetten, maar bied een uitlaadklep. In de vorm van woede over het lot van anderen, buiten de grens. Of via de religie.

Ataturk

Erdogan probeert het seculiere Turkije van Ataturk te veranderen in een religieuze staat, in een poging zo gelovige Turken (en zelfs religieuze Koerden) aan zich te binden. Saddam kondigde na de Koeweitoorlog een geloofscampagne af toen hij zag dat de groeiende armoede (na het internationale embargo dat tegen hem was afgekondigd) zijn volk religieuzer maakte en van hem verwijderde.

Beide dictators verarmden hun volk door hun militaire avonturen, hun dure hobby’s, zelfverrijking (veel van Saddams miljoenen op buitenlandse rekeningen is nooit teruggevonden) en de sancties die het buitenland tegen hen afkondigde. Loyaliteit kopen ze, of dwingen ze af met een regime van angst.

Uit Saddams verhaal blijkt dat hoogmoed voor de val komt. De Koeweit-oorlog deed hem de das om. Zelfs al kon hij zich, door een beslissing die de Amerikaanse president Bush Senior vaak betreurd heeft, nog jaren aan de macht blijven vastklampen.

Erdogan nam een deel van Syrië en Noord-Irak in. Hij bemoeit zich actief met de machtsstrijd in Libië, waarmee hij hooguit een watergrens in de Middellandse Zee deelt. Maar dat is niet genoeg. Als onderdeel van zijn Ottomaanse discours voert hij nu strijd tegen Griekenland en Cyprus. Dankzij de ligging van Griekse eilanden en Cyprus voor de Turkse kust, heeft Turkije nauwelijks territoriale of economische rechten in de Middellandse Zee. Terwijl daar gas is gevonden.

Eiland

Een eeuw nadat de Turken de grote Griekse gemeenschap eruit gooiden die al voor de Ottomanen woonden in wat toen Turkije zou worden, bedreigt Erdogan nu het Griekse eiland Kastellorizo. Dat ligt vlakbij de Turkse kust. Dit eilandje voorkomt dat hij recht kan doen gelden op gas onder de Middellandse Zee.

Deze zomer heeft hij een onderzoeksschip onder militaire escorte naar het gebied gestuurd, De Griekse marine voorkwam echter dat het seismisch onderzoek kon doen. Er zijn schermutselingen geweest, een botsing van de Grieken met een Turkse fregat, en veel oorlogstaal van de Turken.

De Grieken zagen de bui hangen. Er is een precedent. In 1974 nam het Turkse leger Noord-Cyprus in, stichtte er een Turks staatje dat alleen Ankara erkent, en vergaarde daarmee de zo gewenste zeerechten.

Met dat in het achterhoofd zocht Athene steun: akkoorden met Egypte en Israël over zeerechten, en militaire steun van de Verenigde Arabische Emiraten en Frankrijk. De Duitse bondskanselier Merkel zegde Turkije de wacht aan, de Franse president Macron stuurde zijn marine. En de Amerikanen lieten doorschemeren dat ze hun kernwapens weg wilden halen van de Turkse basis Incirlik, omdat ze de Turken in deze strijd tussen twee mede-Navoleden niet vertrouwen.

Signaal,

Dat laatste kreeg weinig aandacht en is weer ontkend, maar moet voor Turkije een belangrijk signaal zijn dat Erdogans pogingen om president Trump in te palmen toch niet helemaal succesvol zijn. Net als de akkoorden die Israël onder Amerikaanse auspiciën recent sloot met Arabische golfstaten (de Emiraten en Bahrein, met stilzwijgende goedkeuring van de Saoediërs) Erdogan ervan moeten hebben doordrongen dat hij bij de vorming van nieuwe bondgenootschappen in het Midden-Oosten buiten spel is gezet.

Dat zal hem na maanden van oorlogstaal over de streep hebben getrokken om nu toch met de Grieken om de tafel plaats te nemen. Misschien herinnert hij zich ook hoe Saddam indertijd de signalen uit de VS en zijn buurlanden negeerde in de opmaat naar de Koeweitoorlog. En waar hem dat op kwam te staan.

Erdogan heeft de opbrengsten van dat gas in de Middellandse Zee nodig om de Turkse economie te redden. En de propagandawaarde daarvan bij presidentsverkiezingen in 2023, en het doorzetten van zijn Ottomaanse ambities. Zelfs al zal de EU het vluchtelingenakkoord met Turkije dat Syrische vluchtelingen buiten de EU houdt niet in gevaar willen brengen, toch zal het de Grieken niet laten vallen. Daarvoor zijn Erdogans ambities te gevaarlijk, zoals de steun die Athene heeft weten te vergaren ook aangeeft.

Het is nu zaak de Turken aan tafel te houden. Dat gaat wat kosten. Want met lege handen laat Erdogan zich niet wegsturen. Terwijl hij weet dat hij zich een debacle als Saddams Koeweitoorlog al evenmin kan veroorloven, zal hij iedere concessie als een overwinning presenteren.