Boodschap sturen? Ontvoerd een vrouw!

Twee vrouwen zijn in Irak kort na elkaar ontvoerd – allebei als boodschap aan politici. Vrouwen zijn in feite vogelvrij, want deze tactiek wordt als doeltreffend gezien vanwege de sterke sociale implicaties.

Door Judit Neurink

Twee ontvoeringen in een week in Irak. En in beide gevallen betrof het vrouwen. Ik denk niet dat het toeval is, want in beide gevallen zijn ze bedoeld om een boodschap af te geven. In Irak gebruik je daar een vrouw voor, want dan weet je dat die boodschap aankomt.

In een samenleving waar de eer van de vrouw nog altijd leidt tot wraak en moord, is het een potent middel. Tijdens de afgelopen jeugdprotesten werd het ook al toegepast door vrouwelijke betogers van de straat te plukken en dagenlang vast te houden. Na hun vrijlating zweeg iedereen over wat er met hen was gebeurd. Zelfs al waren ze niet verkracht  – dat was toch wat iedereen aannam. Eer naar de knoppen. Opdracht geslaagd. Want nu zouden moeders hun dochters wel binnenhouden.

Zo werd in Bagdad een paar dagen geleden de Duitse kunstenares Hella Mewis door gewapende mannen van haar fiets getrokken toen ze het kunstencentrum waar ze werkt verliet. Alles wees erop dat dit het werk was van een van de pro-Iraanse milities die na de val van ISIS geen werk meer hebben. Die traden ook hard op tijdens de jongerendemonstraties. Gemaskerde mannen in zwart ramden betogers in elkaar, schoten hen dood en ontvoerden hen. Mewis was een verklaard medestander van de betogers die hun protest weer aan het opschalen zijn.

Milities

De milities worden ook verantwoordelijk gehouden voor de moord op onderzoeker en jihadexpert Hisham al-Hashimi, twee weken eerder. Die had zich steeds kritischer uitgelaten jegens de pro-Iraanse milities en hun politieke partners. De moord veroorzaakte onrust onder (buitenlandse) journalisten en intellectuelen. Ook Mewis had gezegd zich onveilig te voelen.

Mewis is na 72 uur door Iraakse veiligheidstroepen bevrijd op een locatie in het oosten van de Iraakse hoofdstad. De operatie stond onder directe verantwoordelijkheid van het Iraakse ministerie van binnenlandse zaken. Ze werd rechtstreeks gevolgd door premier Kadhimi (die oud-directeur is van de Iraakse geheime dienst).

De daders van de moord op Al-Hashimi zijn nog niet opgepakt, hoewel er duidelijke beelden zijn van de aanslag buiten zijn woning. Dat is een belangrijk onderdeel van het probleem. Ook de daders achter de vele aanslagen op betogers zijn nooit vervolgd. En vele tientallen jongeren die werden ontvoerd, worden al maanden vermist. Anders dan voor een Duitse vrouw wier ontvoering internationale gevolgen heeft, was er voor hen geen bevrijdingsoperatie. De bazen van de militieleden zitten in de politiek, en runnen fracties in het parlement wier steun de regering nodig heeft.

Rechteloosheid

Dat geeft milities het gevoel dat ze boven de wet staan. Dat is deels de boodschap die ze afgeven met de ontvoering van Hella Mewis. Gericht aan critici, maar vooral ook aan de Iraakse premier die een harde toon aanslaat jegens de belangrijkste pro-Iraanse groepen. Eerder zette hij die weg als bendes. Het is een lange neus: Je maakt ons niets, we doen wat we willen want we worden beschermd.

Zo’n boodschap kwam ook van de Turken, toen zij bekend maakten Dalia Mahmoud Muslim in handen te hebben. Ze is een nicht van Saleh Muslim, een van de leiders van de Syrisch-Koerdische partij PYD. Dat is een zusterpartij van de Turks-Koerdische verzetsgroep PKK. De Turken beschouwen beide als terroristische organisaties. De PYD bestuurt echter in feite de Syrisch-Koerdische regio.

De 21-jarige Dalia Mahmoud verbleef in Iraaks-Koerdistan, waar ze in een ziekenhuis in de hoofdstad Erbil een medische behandeling onderging. Ze was lid van de vrouwenbrigade van de militaire tak van de PYD, en zou binnenkort terugkeren naar Syrisch Koerdistan, zo meldde haar vader op Facebook.  Hij beschuldigde de Iraaks-Koerdische autoriteiten ervan haar aan de Turken te hebben uitgeleverd. Iedere andere verklaring van wat er gebeurd is, is vals, zei hij.

De autoriteiten in Erbil stellen echter dat Mahmoud verliefd is geworden op een PKK-strijder, en samen met hem uit de organisatie wilde stappen. Ze zou zich om die reden zelf bij de Turken hebben gemeld – wat klopt met wat de Turken hierover berichten.

Turkse aanvallen

Tegen de achtergrond van de Turkse aanvallen op PKK’ers die al geruime tijd gaande zijn in Iraaks-Koerdistan, is de verklaring van de familie echter waarschijnlijker. Met bomaanvallen en troepenvertoon hebben de Turken tientallen dorpen ontvolkt in het Iraaks-Koerdische grensgebied. Bij aanvallen op leden van de PKK en haar Syrische en Iraanse zustergroepen zijn ook Koerdische burgers het slachtoffer geworden.

De Iraaks-Koerdische regering, waarin de KDP een meerderheid heeft, komt niet verder dan wat weinig overtuigend protest. Enerzijds zijn de banden tussen de KDP en de PKK slecht. Anderzijds heeft de Koerdische regering weinig in te brengen tegen de Turken, bij wie ze voor vele miljarden in het krijt staat. Bovendien vindt de Koerdische olie via Turkse pijpleidingen zijn weg naar de afnemers.

KDP-politici hebben al meerdere keren aan de PKK laten weten ongelukkig te zijn met haar aanwezigheid in Iraaks-Koerdistan. Want die zou de Turkse reacties uitlokken. De PKK is afhankelijk van haar bases in de Iraakse regio voor operaties in Syrië en Turkije. De groep wil daarom geen gehoor geven aan oproepen – van de Iraakse en Koerdische regering zowel als van Koerdische burgers – om haar activiteiten in Iraaks-Koerdistan te staken.

Onmacht

De operatie om Dalia Mahmoud naar Turkije te brengen, zou zijn uitgevoerd door de veiligheidsdienst van de KDP, de Parastin, zonder medeweten van de Koerdische regering. Ze is een boodschap aan de PKK. Overigens denk ik dat premier Masrour Barzani, die de Parastin leidde tot hij premier werd, er wel vanaf geweten moet hebben. Wellicht heeft hij zelfs de opdracht gegeven. Hij moet grote onmacht voelen, omdat hij niets kan doen tegen de inname door de Turken van een 30 kilometer brede grenszone – waarvoor de PKK de Turken dagelijks het excuus aanreikt.

Door een vrouwelijk familielid van een hoge PYD-leider als pion te gebruiken, zeggen de Iraakse Koerden in feite dat de PKK vogelvrij is in het KDP-deel van Iraaks-Koerdistan. Kijk, dat kunnen we. Wees gewaarschuwd.

Voor vrouwen in het Midden-Oosten geldt dat ze het verlengde zijn van hun man, of hun familie. Het wrange in dit geval is dat dit principe nauwelijks geldt voor de PKK, die vrouwen in hun leiderschap en onder haar strijders en commandanten heeft. Dat zijn vaak vrouwen die zich juist ook tegen de traditionele verhoudingen verzetten.

In Irak geven diezelfde mannelijke politici die tegen de ontvoeringen protesteren, er met hun gedrag jegens vrouwen echter indirect toestemming voor. Als je vrouwen niet beschouwt als een volwaardig onderdeel van de maatschappij en je vasthoudt aan oude noties over familie-eer en de mindere positie van de vrouw, dan ben je in feite medeplichtig.

Daders pakken

Dat wordt nog versterkt als daders niet worden aangepakt. Rechteloosheid betekent dat niemand zich meer veilig kan voelen. Na de bevrijding van Hella Mewis meldden de autoriteiten dat ze zich inspanden om de daders te pakken en vervolgen. In het geval van Dalia Mahmoud verschuilen de autoriteiten zich achter een liefdesverhaal, dat in de conservatieve gemeenschap vooral negatieve reacties jegens de jonge vrouw moet oproepen. Haar schuld dus. In Bagdad heeft niemand nog (openlijk) gezegd dat Mewis als vrouw ’s nachts niet op haar fiets had moeten stappen, maar het wordt wel gedacht.

Dit soort boodschappen zijn echter het begin van een neergaande spiraal. Als ze tot niets leiden, dan komt er in een volgende fase veel meer geweld. Het uitgangspunt ervan is juist dat in een samenleving die al zo verzadigd is van geweld, een soft target met grote sociale implicaties profijtelijker kan zijn. Raak je een vrouw aan, dan raak je haar man, haar familie en haar stam. Dat werkt zeker zo ontwrichtend als een moord.

Mijn boek ‘Geweld is nooit ver weg. Tien jaar berichten uit Irak’ is verkrijgbaar bij de boekhandel in Nederland en België (ook als e-boek).