Zieltjeswinnen kost Joodse vertegenwoordiger z’n baan

De Koerdische Regio van Irak heeft twee jaar lang een Joodse vertegenwoordiger gehad, die niet Joods was. Hij is echter pas ontslagen omdat na het mislukte onafhankelijkheidsreferendum van september zijn pro-Israëlische opstelling en zijn pogingen een Joodse gemeenschap te smeden, problemen opleveren bij het herstellen van de relatie met Bagdad.

Door Judit Neurink

Hij had de opdracht de verborgen Joodse gemeenschap in de Koerdische Regio van Irak nieuw leven in te blazen: Sherzad Mamzani, die in 2015 is aangesteld als een van de zeven vertegenwoordigers voor religieuze minderheden. Zijn post bij het Koerdische ministerie van Religie was het gevolg van een besluit van het Koerdische parlement.

Tot hij eind vorig jaar plotseling werd ontslagen. Zijn activiteiten waren onvoldoende, en hij was te vaak afwezig – althans dat staat in de ontslagbrief die hij kreeg. Maar alles wijst erop dat zijn ontslag direct verband houdt met Koerdische pogingen de Iraakse regering milder te stemmen, nadat die de Koerden na het referendum voor onafhankelijkheid van september sancties oplegde.

Sinds de meeste Joden in de jaren vijftig vertrokken naar Israël, zijn er alleen nog moslims met Joodse wortels in Koerdistan, wier grootouders zich tot de islam bekeerden. Uit angst voor de radicale islam komt het merendeel van deze zogenoemde Benjews echter niet uit voor die wortels. Mamzani beloofde hen te vinden en tot een nieuwe Joodse gemeenschap te smeden – en dat winnen van zieltjes kostte hem zijn baan.

Bagdad – en nog in meerdere mate Teheran, dat grote invloed heeft op de eveneens sjiitische Iraakse regering – ergert zich al jaren aan de pro-Israëlische houding van de Iraakse Koerden, die goede banden onderhouden met hun gevluchte Joodse landgenoten in Israël. Dat geldt ook voor de regerende Barzani-familie; zowel ex-president Massoud Barzani als zijn vader Mala Mustafa bezochten daar oude vrienden. Koerdische speciale troepen zouden door Israël zijn getraind, de Joodse staat is een belangrijke klant van de Koerdische olie-industrie.

Vlag

Toen tijdens de campagne voor het referendum het Israëlische blauwwit werd meegedragen, schoot dat in Bagdad en Teheran in het verkeerde keelgat. Het Iraakse parlement verbood prompt het openbaar vertoon van de vlag. Mamzani was verantwoordelijk voor een aantal van die vlag-incidenten, en Iraanse diplomaten klaagden daar bij de Koerdische regering over.

“Dat had hij niet mogen doen, want de Koerdische regering heeft geen officiële banden met Israël,” zegt Mamzani’s baas, de directeur Religieuze Co-existentie van het ministerie van Religie, Mariwan Naqshbandy.  “Hij probeerde te laten zien hoe loyaal hij aan Israël was. Ik heb hem herhaaldelijk gezegd dat hij geen andere loyaliteit mag hebben dan met Joodse mensen in Koerdistan.”

Na het referendum legde Bagdad de Koerden sancties op. Het sloot hun vliegvelden voor internationale vluchten, en het Iraakse leger nam de controle van de Koerden over in betwist gebied. Pas maanden en veel economische schade later, gingen er commissies aan het werk om de situatie te normaliseren, en het was de Koerden er veel aan gelegen dit proces snel en ongestoord te laten verlopen.

Dat verklaart waarom Naqshbandy zegt dat “het nu niet de juiste tijd is om je te concentreren op de religieuze relatie tussen Koerdistan en Israël. Zolang we onderdeel zijn van Irak, zijn vriendschapsbanden tussen Koerden en Israëliërs mogelijk, maar kunnen we niet officieel in de naam van het Jodendom werken.”

Daarmee doelt hij op het probleem dat Mamzani’s missie erop neerkomt dat moslims de islam verlaten om terug te keren naar hun Joodse wortels. In de hele islamitische wereld is vertrek uit de islam uiterst omstreden, maar in de Islamitische Republiek Iran en bij haar bondgenoten in Bagdad staat het gelijk aan een misdaad.

Lobby

Gevraagd om commentaar, zegt Sherzad Mamzani, met enige trots: “Wij waren de religieuze gemeenschap met de sterkste lobby voor onafhankelijkheid, vanwege onze banden met Joodse gemeenschappen in Europa en Amerika. We geloven dat in een onafhankelijke staat Yezidi’s gevrijwaard blijven van genocide, Joden niet verdreven worden en Koerden niet aangevallen met chemicaliën”- waarmee hij doelt op de chemische aanvallen in de jaren tachtig van toenmalig dictator Saddam Hoessein.

Mamzani zegt via een WhatsApp-verbinding verrast te zijn door het ontslag; er waren hem geen klachten voorgelegd, en hij is op ziekteverlof in het buitenland.

Ook Naqshbandy vindt de timing opmerkelijk, omdat hij de minister herhaaldelijk heeft gewaarschuwd dat Mamzani niet functioneerde en er niet in slaagde de Joodse gemeenschap te herbouwen. Tot vorige maand deed die daar niets mee. Hetzelfde gebeurde met klachten dat Mamzani geld aannam in ruil voor visa voor Israël die hij niet kon leveren – dat ging buiten het ministerie om, en dat draagt er geen verantwoordelijkheid voor, haast Naqshbandy toe te voegen. Mamzani wijst de beschuldiging desgevraagd af als ‘bedoeld om hem te beschadigen’.

Niet Joods

Daarnaast heeft het ministerie lange tijd waarschuwingen uit binnen- en buitenland in de wind geslagen die Mamzani’s Joods-zijn in twijfel trokken. Uit openbare gegevens blijkt dat zowel Mamzani’s vader als moeder uit geheel islamitische families stammen, dat zijn broers moslims zijn en dat in hun dorp van origine nooit Joden woonden. Bovendien blijkt de grootvader aan moederszijde die hij publiekelijk opvoert als bewijs van zijn Joodse wortels, geen dochter te hebben met zijn moeders naam.

Mamzani ontkent dit. “Zou een weldenkend mens, in een land als Koerdistan met al die radicale moslims, zeggen dat hij Joods is en zijn familie in gevaar brengen?” stelt hij er tegenover. “Ja, mijn vader is moslim, maar mijn moeder is een Benjew. Maar misschien zegt ze dat niet tegen je als je haar dat vraagt, na zeventig jaar van in angst leven omdat ze Joods is.”

Een van de heikele kwesties waarover de Koerdische en Iraakse regeringen onderhandelden, was de heropening van de twee Koerdische vliegvelden. Bagdad eist dat het Iraakse visumregiem gaat gelden. Bagdad en Teheran ergerden zich aan de Koerdische regeling, die 2013 in Bagdad was vastgelegd, waardoor Europeanen en Amerikanen bij aankomst een 30-daags visum krijgen.

Daardoor konden ook Israëlische bezoekers naar Koerdistan reizen, zoals een delegatie die in september bij president Barzani op bezoek was. En de Israëlische Rabbijn Daniel Edri, die Mamzani als een van zijn laatste daden had uitgenodigd om hem te helpen de Joodse gemeenschap op te bouwen.

Opperrabbijn

De rabbijn is naar eigen zeggen – en buiten medeweten van Naqshbandy – door de Koerdische minister van Religie benoemd tot de Opperrabbijn van Koerdistan. In een WhatsApp-gesprek vertelt hij dat hij wil vaststellen wie (via de moederlijn) Joods is, om hen gebeden te leren en voor te lichten over de Joodse feestdagen. “We willen een gebedsruimte maken met continue bewaking”, vertelt hij.

Hij benadrukt dat wat hij geen politieke motieven heeft: “Ik hoop dat de regering tegen de mensen zegt: dit is niet Israël, geen zionisme, het is alleen religie, zoals we ook christenen en moslims hebben.”

Hoewel het terugbrengen van Joodse moslims naar hun oorspronkelijke geloof onverteerbaar is voor Bagdad, hoopt de rabbijn zodra internationale vluchten er weer mogen landen, naar Koerdistan terug te keren.

Mariwan Naqhsbandy zegt echter dat hij liever een Koerdische rabbijn ziet komen die de taal spreekt, “dat is veel beter voor iedereen.”

Sherzad Mamzani kondigt aan zijn functie buiten het ministerie voort te zetten; hij kreeg toch al geen cent en heeft veel eigen geld geïnvesteerd. Daarom heeft hij een Facebookpagina opgezet voor de Koerdisch Joodse Gemeenschap die al achtduizend likes heeft. De inhoud is echter grotendeels hetzelfde als die van de pagina van de Vertegenwoordiger van Koerdische Joden in KRG, die ondanks diens ontslag nog steeds bijgehouden wordt.

(De Koerdische regering laat via een nieuwsbericht op de website van K24 weten dat Mamzani’s ontslag slechts ‘administratief’ was omdat hij wegens behandeling voor kanker te lang afwezig is. Mamzani zelf meldde echter dat zijn ziekteverlof te maken had met het verwijderen van granaatscherven die hij opliep toen  in de jaren negentig een granaat naast hem ontplofte.)