Volgt Irak, na de val van Afghanistan?

Is Irak de volgende? Dat vragen Irakezen elkaar bezorgd, terwijl ze van minuut tot minuut de ontwikkelingen in Afghanistan volgen. En waarnemen hoe de geschiedenis zich herhaalt.

door Judit Neurink

Ik heb er onderzoek naar gedaan, na de val van Mosul. Hoe kon Iraks tweede stad nou toch binnen dagen in handen van de ISIS zijn, de opvolger van Al-Qaida in Irak? Het korte antwoord: onderschatting van het potentieel van de groep, en een overschatting van de kracht van het Iraakse leger. Dat was immers met de hulp van de Amerikanen herbewapend en heropgeleid na de val van Saddam in 2013.

Maar dat was te simpel. Want die paar honderd ISIS-strijders in hun gloednieuwe Toyota’s kwamen ergens vandaan. Na het vertrek van de Amerikanen uit Irak in 2011 hadden extremistische moslims zich tijdens de burgeroorlog in Syrië gehergroepeerd. Met geld uit landen die de radicale islam over de wereld wilden verspreiden (Qatar) of die er een slaatje uit wilden slaan (Turkije). Ze hadden hun leiders uit Iraakse gevangenissen weten te bevrijden.

Nog belangrijker was dat in de tussenliggende jaren, de Iraakse regering onder leiding van de sjiitische premier Al-Maliki een corrupt bewind had gevoerd dat soennieten ernstig achterstelde. De armoede en frustratie die daar het gevolg van waren, vormden een vruchtbare bodem voor ISIS.

De groep bezette een derde van Irak en het zou het Iraakse leger en de sjiitische milities meer dan drie jaar kosten om dat te heroveren. En alleen met hulp van de Amerikanen en een militaire coalitie waarin Nederland ook een rol speelt. Zonder was dat in geen honderd jaar gelukt.

Bezorgd

Geen wonder dat veel Irakezen al bezorgd naar Afghanistan keken toen de Amerikanen aankondigden daar te zullen vertrekken. Ze herinneren zich nog heel goed wat er in hun land na 2011 is gebeurd. En ze maken zich nu zorgen, omdat het huidige Afghaanse scenario zo sterk op dat van Irak in 2014 lijkt. En omdat pro-Iraanse groepen er steeds feller op aandringen dat de Amerikanen opnieuw uit Irak vertrekken en hen met raketten en bommen daartoe proberen te bewegen.

Er zijn inderdaad akelig veel overeenkomsten, tussen de twee zo verschillende landen en situaties. Ook deTaliban hebben zich jarenlang op hun terugkeer kunnen voorbereiden. Ook zij wisten steun te vinden in Qatar, waar ze zelfs openlijk en ongehinderd kantoor houden en waar hun leiders woonden. En in de tussentijd maakten de opeenvolgende Afghaanse regeringen er door corruptie en nepotisme een zooitje van. Natuurlijk vooral in de ogen van de velen die daar niet van meeprofiteerden.

En weer lagen al die mooie Amerikaanse wapens voor het oprapen. En was bijna het eerste dat de Taliban overal tijdens hun opmars deden, hun kameraden bevrijden uit ex-Amerikaanse gevangenissen. En weer deserteerden de door het westen opgeleide soldaten die niet wilden vechten voor een regering die ze niet respecteerden. En waren er op de lagere niveaus in de dorpen allang afspraken gemaakt voor na de terugkeer van de Taliban.  En kijk: wie belooft er nu onmiddellijk politieke banden? Turkije staat alweer vooraan.

Tegenstanders zijn alweer geëxecuteerd, vrouwen uit werk en van school gestuurd. En afbeelden van vrouwen worden verwijderd. Ik moet denken aan radicale moslims in Irak die zelfs de afbeelding van de mooie vrouw uit de verpakking van de Lux-zeep knipten.

Al-Jazeera

Verschillen zijn er ook. De gebeurtenissen in Afghanistan komen huiskamers over in de hele wereld binnen via de camera’s van het door Qatar betaalde Al-Jazeera. Die waren er niet toen ISIS binnenviel in Mosul, waardoor er lang onzekerheid was over wat er precies gebeurde. Er was alleen ISIS-propaganda, zoals opnamen van strijders die in hun tank feestelijk over een rotonde sjeesden. In Kabul zijn nog enkele internationale journalisten die verslag doen. Hoelang nog is de vraag. Dat geldt ook voor Al-Jazeera, mocht de zender proberen echt haar werk te doen.

Nog een verschil is dat ISIS weliswaar een Iraakse terreurgroep was, maar het vooral ook moest hebben van de toeloop van duizenden jihadi’s uit de hele wereld. De Taliban doen het zonder. Betekent dit dat ze geen gevaar vormen voor het Westen? Toch niet, want net als ISIS hebben ze hevige veroverings- en bekeringsdrang. De hele wereld moet onder haar islamitische bewind komen.

Daarom vragen veel Irakezen zich hardop af of er dan niemand ooit van de geschiedenis leert. Na de Islamitische Staat van Irak en Syrië, die de wereld niet wilde, zijn er nu toch de Islamitische Emiraten van Afghanistan. Ruim twee jaar na de val van het ISIS-kalifaat (in Baghouz in 2019) staat er nu elders een nieuw kalifaat in de stijgers.

Beloften

Terwijl de Taliban beloften voor een vreedzame opmars onmiddellijk braken, herinnert BBC-verslaggever Nafiseh Kohnavard zich hoe in Irak veel soennieten ISIS-strijders aanvankelijk nog revolutionairen noemden. En ze geloofden hun beloften dat de groep de mensenrechten zou beschermen.

Daarom maakt de Mosulse fotograaf Ali al-Baroodi zich ook boos op de Amerikaanse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Nancy Pelosi, die de wereld oproept de Afghaanse vrouwen te beschermen. “Je vertrekt opeens, en roept van duizenden kilometers afstand. Wat een farce!”

Het gevoel dat de geschiedenis zich herhaalt overheerst in Irak. De roep van het Afghaanse Nationale Museum om hulp herinnert aan de plunderingen na de val van Saddam in 2003 in Bagdad en de vernielingen door ISIS na 2014 in Mosul.

Bij de chaotische pogingen om het vliegveld in Kaboel te bereiken en het land tijdig te verlaten, zien sommigen ook in Irak dat beeld al voor zich. Overheidsfunctionarissen die de Groene Zone in Bagdad ontvluchten, hun buitenlandse paspoort omklemmend. De corruptie elite die het zinkende schip verlaat. Maar voor wie dan, dat is nog even de vraag. Is het ISIS, dat in de coulissen staat te wachten tot de Amerikanen vertrekken om het nog eens te proberen, opnieuw gesteund door Irakezen die hun corrupte bewind helemaal zat zijn?

Milities

De kans is veel groter dat het deze keer de sjiitische milities (PMF/Hashed) zullen zijn. Die hebben een positie verworven door ISIS te helpen verjagen. Iran, dat hen daarbij leidde, is er niet bij gebaat als die militieleden opgaan in het Iraakse leger, zoals het plan is. Ze hebben zich de afgelopen jaren al weten te nestelen in de overheid en de politiek, en azen op de macht. Zij kijken momenteel de kunst af van de Taliban, zegt journalist en politicoloog Rasha al-Aqeedi.

Ze doen er ook bepaald niet moeilijk over dat te verbergen. De leider van een van hun politieke coalities stelt vast dat wat er in Afghanistan gebeurt het bewijs is dat Irak niet op de Amerikanen kan rekenen. De Irakezen moeten daarom vertrouwen op de PMF, zegt hij.

Hoewel de angst voelbaar is dat de Amerikanen inderdaad niet te vertrouwen zijn, zijn er ook nog optimisten die denken dat het niet zover kan komen. Het verschil tussen Irak en Afghanistan is dat de VS in dat eerste land veiligheids- en economische belangen heeft, en in het tweede niet. Anderen menen dat de ramp in Afghanistan de Amerikanen er juist toe zal aanzetten plannen om zich ook uit Irak terug te trekken te schrappen. Juist vanwege het vooruitzicht dat zowel ISIS als Iran en de PMF zich daar al verlekkerd op verheugen.

Weer anderen wijzen erop dat wat er in Afghanistan gebeurt ook laat zien hoe sterk de VS zijn: hoe weinig was er eigenlijk nodig om dit te voorkomen. Dat het weghalen van die laatste militairen voldoende was om het hele kaartenhuis in elkaar te laten storten. De les is dus dat voorkomen belangrijker is dan iets bereiken. Daarom kan het Amerikaanse leger dus niet weg uit Irak.

Meevoelen

Bij al dat speculeren zijn er veel Irakezen die meevoelen met de Afghanen. Die zelf onder ISIS-bezetting hebben geleefd, die zich toen vergeten voelden door de wereld. Want die wereld zal binnen een paar dagen weer overgaan tot de orde van de dag. En media en anderen zullen met berichten komen over hoe de Afghanen de Taliban verwelkomden, en hoe ze tevreden zijn met hun bewind. Net zoals dat in Irak gebeurde.

Dat is de boodschap van Omar Mohammed, die als MosulEye in het geheim via een blog de wereld op de hoogte hield van wat ISIS uitspookte in zijn stad, Mosul. “Maar de Irakezen zullen de Afghanen niet vergeten; we voelen wat jullie voelen, we willen wat jullie willen: vrijheid, hoop en toekomst. Wees sterk en geef nooit op.”