Verslaafd aan rampen

Irak beleefde de zoveelste ramp: een trouwzaal brandde af, met honderden slachtoffers. Zolang regels niet passen en worden toegepast, en niemand zich verantwoordelijk voelt, zal dit niet de laatste zijn.

Door Judit Neurink

Irak is verslaafd aan rampen. Tot een andere conclusie kan je bijna niet komen als je kijkt naar wat er allemaal misgaat in het land. Met als laatste dieptepunt de brand in een trouwzaal waarbij meer dan honderd mensen omkwamen.

De brand in de Haytham Hall in het christelijke Qaraqosh (ook Hamdaniya genoemd) begon toen tijdens de openingsdans van het echtpaar vier vuurspuwers werden ontstoken. Die zetten het plafond in de brand, en al snel de rest van de makkelijk ontvlambare materialen waarmee de hal was gebouwd.

In de paniek die volgde probeerden meer dan duizend mensen door de keukendeur naar buiten te vluchten omdat ze nadat de stroom was uitgevallen de voordeur niet open kregen. Alleen doordat er van buitenaf een gat in de buitenmuur werd gemaakt zijn er nog zoveel overlevenden. Het dodental staat op 150, van wie velen nog niet zijn gevonden. Er zijn honderden gewonden, de meeste met ernstige brandwonden. De bruid en bruidegom overleefden het.

In de hechte Assyrische gemeenschap is er vrijwel geen familie die geen geliefden verloor. De rouw is groot in het stadje, dat nog maar nauwelijks herbouwd is van de schade is de terreurgroep ISIS er aanrichtte.

Veerboot

De ramp herinnert vrijwel iedereen in Irak onmiddellijk aan vergelijkbare incidenten. Het ongeluk met de veerboot in Mosul bijvoorbeeld, vier jaar geleden. Ondanks waarschuwingen dat de Tigris gevaarlijk hoog stond door regenval, hield de eigenaar die veerboot in de vaart. Het was een vrije dag en hij wilde de klandizie naar zijn vermaakseilandje in de rivier niet verliezen. De veerboot zonk en bijna honderd mensen kwamen om. Sommige slachtoffers zijn nooit teruggevonden.

Wat die twee gemeen hebben, is het gebrek aan besef bij de eigenaren van de risico’s waaraan zij hun klanten blootstelden. Wellicht kon het hen ook niets schelen. Maar in beide gevallen hadden ze er geen enkele moeite mee waarschuwingen te negeren, regels te schenden en om dat mogelijk te maken ambtenaren om te kopen.

In beide gevallen reisden ministers en zelfs de Iraakse premier onmiddellijk af naar de rampplek, waar ze zich geconfronteerd zagen met woedende burgers. Die hielden hen verantwoordelijk voor de corruptie die in beide gevallen ten grondslag lag aan de ramp.

Maar in Qaraqosh was het ook vanwege het gebrek aan medicijnen in de ziekenhuizen die zich geconfronteerd zagen met de opgave om zoveel patiënten met brandwonden tegelijk te verzorgen. Zonder inzamelingen door vrijwilligers hadden ze hen niet de zorg kunnen geven die ze nodig hebben. Velen zijn naar Turkije overgevlogen.

Politiek

De trouwzaal had toestemming voor het gebruik van vuurwerk binnen. Niemand vraagt zich af hoe dat kan, want de naam van de eigenaar opent al dat soort deuren. Net als in Mosul toen speelt de politiek ook nu een rol. De christelijke regio van Nineve wordt momenteel beheerst door de pro-Iraanse christelijke Babylon Brigades. Leider Ryan al-Kildany (op de sanctielijst van de VS) zou een van de vier eigenaren van de hal zijn.

Ik schreef al over het conflict tussen de kerk en de militie , maar op geopolitiek niveau is hier het conflict tussen Al-Kildany en de Koerdische KDP van belang. De Koerden hadden de regio enkele jarenlang onder bestuurlijke controle maar faalden erin haar tegen ISIS te beschermen. De twee beschuldigen elkaar nu van nalatigheid.

Volgens de KDP heeft de economische afdeling van de militie het gebouw goedgekeurd, terwijl dat te veel brandgevaarlijke materialen bevatte en te weinig nooduitgangen had. Bij de Babylon Brigades wijst een familielid van Al-Kildany erop dat de eigenaar in het Koerdische Erbil woont en dat hij in 2012 een bouwvergunning heeft gekregen van de KDP-autoriteiten.

Hoe ingewikkeld de verhoudingen in de regio liggen, blijkt wel uit deze video waar een Assyrische priester de sjiitische milities bedankt voor hun snelle optreden. Een tweede militie die de regio beheerst, de 30ste Brigade van sjiitische Shabak, zou als eerste ter plekke zijn geweest en honderden levens hebben gered.

Aangehouden

Na de brand zijn veertien mensen aangehouden, onder wie een van de eigenaren die de stad probeerde te ontvluchten. Tegen de andere drie is een arrestatiebevel uitgevaardigd.

Vier jaar geleden moest de corrupte gouverneur van Nineve aftreden en is berecht. Er gaan nu dan ook stemmen op dat de huidige gouverneur Al-Jibouri, ondanks dat hij geliefd is vanwege zijn daadkrachtige aanpak, eenzelfde lot verdient.

Het probleem is echter groter dan de schuldigen achter dit soort rampen. Irakezen zien gevaar anders dan wij in Europa. Een simpel voorbeeld: autogordels zijn in Irak verplicht voorin de auto, maar worden bijna nooit gebruikt. Om een eind te maken aan het hinderlijke bliep-geluid klikken taxichauffeurs er zelfs een enkele gesp in vast. Zonder daarvoor ooit te worden aangehouden. Achterin gebruikt echt niemand ze ooit.

Nog een voorbeeld. Het is algemeen bekend dat een waterpijp nog veel schadelijker is voor de gezondheid dan sigaretten. Toch is het aantal cafés waar ze aangeboden worden niet te tellen in Irak, en zitten veel jonge mannen er uren achteraan aan te lurken.

Vreugdevuur

Iedere keer weer wordt er gewaarschuwd voor de risico’s van vreugdevuur, waarbij lukraak in de lucht wordt gevuurd. Het is inmiddels zelfs strafbaar. Toch gebeurt het vrijwel iedere keer dat er bijvoorbeeld een belangrijke voetbaloverwinning wordt gevierd. Waarbij dus ook steeds weer slachtoffers vallen.

En nog een laatste voorbeeld: in Hawija (die plaats die in 2015 door een Nederlandse bom grotendeels is verwoest) liepen vorige week tijdens een bruiloft zo’n 150 gasten voedselvergiftiging op. Wanneer zouden de keukens waar dat eten vandaan kwam voor het laatst op hygiëne zijn gecontroleerd? Ik denk eigenlijk nooit.

Dat een trouwzaal geen of te weinig nooduitgangen heeft, dat er geen of onvoldoende brandblussers zijn, geen noodverlichting – het is in de EU ondenkbaar omdat erop wordt gecontroleerd. Dat een veerboot vaart bij hoog water, met kabels die op knappen staan – ook dat zou in de EU niet gebeuren omdat het besef is dat regels er zijn om mensen veilig te houden.

In Irak zijn regels vaak nog uit de tijd van het vorige regime, of nog ouder. Of ze zijn ingesteld om redenen die burgers niet begrijpen – of simpelweg omdat ze geld opleveren. Het is in Irak dan ook heel gewoon om de regels te buigen. Controle is er toch nauwelijks. En sinds de corruptie zo’n omvang heeft, is het simpel genoeg om ambtenaren te betalen om een oogje dicht te doen.

Verantwoordelijkheid

Rampen zoals die in Mosul en Qaraqosh zullen blijven gebeuren. Omdat de overheid er niet is voor de burger, en regels worden gemaakt vanuit verkeerde beginselen. Maar ook omdat mensen er na jaren van autoritair bewind nog steeds niet aan gewend zijn dat zij zelf ook een verantwoordelijkheid hebben.

Dat geldt voor de eigenaren van de veerboot en de trouwzaal. Maar ook voor de gebruikers ervan. Ik heb nog nooit iemand gezien die in Irak checkte of er wel een nooduitgang was, en of de brandblussers niet over de datum waren (wat meestal het geval is). Dat de bruid en bruidegom bedreigd zijn omdat ze verantwoordelijk werden gehouden voor de tragedie zegt veel over hoe de schuld in Irak meestal elders wordt gelegd.

We gaan met God, zeggen automobilisten die te grote risico’s nemen (en dat zijn er velen) op de weg. Wie gaat de Irakezen bijbrengen dat ze op deze manier rampen over zichzelf afroepen, die met de juiste instelling en maatregelen voorkomen kunnen worden?