Oliegeld gaat van Koerdische naar Iraakse diepe zakken

De Koerden kunnen niet langer hun olie zelfstandig via Turkije aan de wereld verkopen. Dat heeft grote gevolgen voor hun onafhankelijkheidsdroom, maar vooral ook voor de diepe zakken van Koerdische leiders.

Door Judit Neurink

In Bagdad deden de politici een vreugdedans, omdat ze erin geslaagd zijn een spaak in het wiel te steken van de Koerdische olieproductie. Door een uitspraak van de ICC, de Internationale Handelskamer in Parijs, is Turkije gedwongen de verkoop van Koerdische olie stop te zetten.

Daarom wordt er geen olie meer uit Irak en Koerdistan naar Turkije gepompt, wat in het totaal gaat om zo’n 450.000 vaten per dag, waarvan er 375.000 afkomstig zijn van Koerdische velden. De olie gaat normaal via een pijpleiding, die van Kirkuk door Koerdistan loopt, naar de Turkse haven Ceyhan, vanwaar het (meest) per tanker naar de uiteindelijke afnemer gaat. Voor de Koerdische olie was Israël de belangrijkste.

Het is een ingrijpend volgend hoofdstuk in het al jaren slepende conflict tussen Bagdad en de Koerden over het Koerdische recht om hun eigen olie te winnen en verkopen. Voor de Koerden is dit een belangrijke tegenslag, aangezien ze grotendeels afhankelijk zijn van de inkomsten daarvan voor het runnen van hun overheidsfinanciën. Vanwege de ruzies, maar ook doordat Irak nog steeds geen goedgekeurd budget heeft voor het lopende jaar, komt er onvoldoende geld uit Bagdad.

Dwang

Bagdad probeert de Koerden te dwingen overstag te gaan en de oliewinning en -verkoop in handen te geven van het Iraakse staatsoliebedrijf SOMO. Daarna zouden de Koerden alleen recht hebben op 17 procent van de inkomsten, de verdeelsleutel die voor de regio geldt binnen federaal Irak.

Vorig jaar bepaalde het Iraakse federale hof al dat de Koerdische oliewet van 2007 ongeldig is, maar Turkije koos ervoor dat te negeren en ging door met de doorvoer en verkoop van Koerdische olie. Nu er een internationale uitspraak is, kan ze dat niet meer volhouden.

Inmiddels hebben de eerste internationale oliebedrijven aangekondigd dat zij de olieproductie geleidelijk aan geheel zullen stopzetten, terwijl andere wachten tot er geen ruimte meer is in hun opslagtanks.

Hoewel de olie die nu niet uit Irak naar Turkije wordt geëxporteerd slechts een deel is van de totale Iraakse productie (van 4,5 miljoen vaten per dag), en maar een half procent van de wereldproductie, hebben de Amerikanen al een bezorgde oproep gedaan de problemen zo snel mogelijk op te lossen. Er is al een effect op de olieprijs, en Turkije zal de lacune moeten opvangen door extra olie aan te voeren uit Iran en Rusland.

Overleg

Verschillende Koerdische delegaties zijn in Bagdad geweest voor overleg. De woordvoerder van het Iraakse ministerie van Olie heeft verklaard dat Irak de export van Koerdische olie steunt, omdat het stopzetten ervan kwalijke gevolgen heeft voor de Iraakse economie.

Volgens bronnen in Bagdad hebben de Irakezen Erbil meegedeeld dat de export herstart kan worden als SOMO de marketing van de Koerdische olie in de Turkse haven Ceyhan overneemt. Dat doet ze daar al voor de Iraakse olie die via dezelfde pijpleiding naar Ceyhan gaat. Daarna zou een akkoord over het uitbetalen van het volledige Koerdische deel van het Iraakse budget bespreekbaar zijn.

Probleem is dat de Koerden de olieproductie en -verkoop in eigen hand willen houden, als onderdeel van hun onafhankelijkheidsdroom. Zonder eigen inkomsten, anders dan die van de grensbelasting en belastingen aan burgers en bedrijven, is die droom onbereikbaar. Wat zeker meespeelt is dat als ze hiervan afzien, de regerende Barzani-clan maar ook de Talabani-familie die het oostelijk deel van de regio controleert, hun inkomen fors zullen zien teruglopen.

Er is in Koerdistan grote kritiek op de manier waarop een deel van de oliewinsten bij die leiders blijft hangen. Oppositiepoliticus Mam Rostam verklaarde daarom zelfs blij te zijn dat de export stilligt. Refererend aan de voortdurend late uitbetaling van ambtenarensalarissen en pensioenen, en het gebrek aan diensten als stroom en water, zei hij: “We heeft er van de olie geprofiteerd? (..) Dat moet het volk zijn. Maar niemand weet waar het geld naartoe gaat.”

Gewurgd

Tegelijkertijd is er ook kritiek op de manier waarop Bagdad de Koerden onder druk zet. Door hen het wettelijke deel van het budget te ontzeggen, worden ze financieel gewurgd, en sommigen vergelijken dat al met Saddams embargo tegen de Koerden van 1992-2003.  Dat leidde tot grote armoede onder de burgers en ook nu is de Koerdische economie bijzonder fragiel.

Daar komt nog bij, dat het erop lijkt dat de Koerden de boete zullen moeten betalen die de ICC aan Turkije heeft opgelegd. Dat is het gevolg van een akkoord tussen de KRG en Ankara over het gebruik van de oliepijpleiding naar de haven van Ceyhan voor Koerdische olie-export. Daar zit een clausule in waarin geregeld is dat de Koerden verantwoordelijk zijn voor eventuele strafmaatregelen.

Er zijn andere interessante kanten aan de ICC-uitspraak. Die wees namelijk vier van de vijf Iraakse klachten af, die betrekking hadden op het gebruik van de pijpleiding voor Koerdische olie. Omdat de Koerdistan Regio ‘onderdeel is van Irak’ en het in de ogen van het ICC dus in feite allemaal Iraakse olie is. Alleen de klacht over de verkoop van de Koerdische olie, ook nog tegen een lagere prijs, is gehonoreerd.

En niet alleen Irak kreeg een beetje gelijk, dat geldt ook voor Turkije.  Beide partijen moeten elkaar miljarden aan schadevergoedingen betalen, waardoor er eigenlijk geen echte winnaar is.

Verliezer

De grote verliezers zijn de belangrijkste Koerdische families en hun portemonnees. Verschillende Koerdische politici zeggen om die reden de verkoop van de Koerdische olie door de centrale regering in Bagdad te kunnen accepteren. Want dan komen er tenminste weer regelmatige inkomsten waar Koerdische burgers van profiteren.

Er is nog een andere kant. En dat is de endemische corruptie in Bagdad. Als dat oliegeld straks inderdaad naar Bagdad vloeit, hoeveel zullen de Iraakse politici er dan van afromen? Hoeveel van wat er tot nu toe in Koerdische zakken verdwijnt, ondergaat dan hetzelfde lot, maar in Bagdad?