Nu gooien ze tomaten, maar Koerden hebben Amerikanen nodig

De Koerden zijn voor de zoveelste keer verraden. Dat leverde de Amerikaanse soldaten die Syrisch Koerdistan in opdracht van Donald Trump verlieten een bekogeling op met tomaten en stenen. Maar bij elk verraad speelt ook de grote onderlinge verdeeldheid van de Koerden een rol.

door Judit Neurink

Tomaten en stenen werden naar vertrekkende Amerikaanse legervoertuigen gegooid, maar er was ook een veelzeggend spandoek: ‘Dank aan het Amerikaanse volk maar Trump heeft ons verraden’.

Het nieuws in Syrië volgt elkaar snel op dezer dagen. Nadat de Amerikaanse president Trump zijn Turkse ambtgenoot Erdogan het groene licht had gegeven voor een invasie in de semiautonome Koerdische Regio in Syrië, volgden berichten over beschietingen, moordende milities en vluchtende Koerden. En over het vertrek van de circa duizend Amerikanen die in Syrië met de Koerden jacht hebben gemaakt op leden van de terreurgroep ISIS.

Koerdische militairen houden zich in met hun kritiek, want hun vertrekkende Amerikaanse kameraden zijn al evenmin gelukkig met de beslissing van hun president. De tomaten moeten daarom pijnlijk zijn. Burgers en politici noemen het beestje wel bij de naam: voor de zoveelste keer worden de Koerden verraden.

Opdeling

De basis daarvan ligt zo’n honderd jaar geleden, bij de opdeling van het verslagen Ottomaanse Rijk. Daarbij zijn de (nu totaal 35 miljoen) Koerden over vier naties verdeeld: Irak, Iran, Syrië en Turkije. Dat verraad komt tot uiting in de manier waarop veel Koerden eraan vasthouden deze regio’s Zuid-, Oost-, West- en Noord-Koerdistan te noemen.

De droom van een herenigd Koerdistan wordt daarmee ook levend gehouden, al zijn in die honderd jaar de onderlinge verschillen gegroeid. Iedere regio heeft inmiddels een eigen geschiedenis, de regionale talen groeiden uit elkaar en ook politiek gezien zijn de verschillen groot.

Iedere regio kende ook haar eigen verraad. In Irak gebruikte dictator Saddam Hoessein gifgas tegen de Koerden en vernielde duizenden van hun dorpen. En meer recentelijk stak de Iraakse regering een stokje voor de Koerdische inzet om alle gebieden met een Koerdische meerderheid bij hun regio te voegen. In Iran hadden de Koerden een belangrijke rol gespeeld bij de opstand tegen de Sjah, maar duwde het islamitische bewind dat erna kwam hen terug in hun hok. In Turkije verwoestten Erdogan en de zijnen recent nog hele wijken van Koerdische steden, terwijl diezelfde Erdogan niet lang tevoren nog mede dankzij Koerdische stemmen gekozen was.

Bergen

De lijst van het verraad is lang. Daarom zeggen de Koerden ook dat hun enige vrienden de bergen zijn. Het verraad van Trump, die de Koerden eerst nog bondgenoten en ‘great people’ noemde en ze nu  wegzet als ‘het zijn ook geen engelen’, zal vast niet het laatste zijn. Hoe bijzonder het deze keer ook is met een president die bepaald niet voor zijn troepen noch voor zijn onderdanen lijkt te spreken.

Het probleem is dat de strategie van verdeel en heers die was ingezet na de val van het Ottomaanse Rijk de afgelopen jaren verder is vervolmaakt. Dat is het best te zien in Iraaks (Zuid) Koerdistan. Daar hebben de Koerden als enigen een eigen staatkundige regio binnen de Iraakse staat, maar is de eenheid tussen de politieke partijen ver te zoeken.

De regio is verdeeld tussen de twee grootste partijen en de families die ze leiden. De Barzani’s van de Koerdische Democratische Partij (KDP) bezetten de posten van president en premier. Ze beheersen de westelijke kant van de regio met Erbil en Duhok als belangrijkste plaatsen. De Talabani’s en hun Patriottische Unie van Koerdistan (PUK) leveren de vicepremier en de president van de Iraakse staat. Ze opereren in de oostelijke zijde vanuit Sulaymaniya. Buurlanden Iran en Turkije werken er hard aan die tegenstellingen te vergroten. Verdeelde Koerden zijn ongevaarlijk. De angst is vooral dat ze samen een vuist maken.

Burgeroorlog

Hoewel de Iraakse Koerden samen tegen dictator Saddam en diens voorgangers hebben gevochten, streden ze ook tegen elkaar. De burgeroorlog kostte duizenden levens, en is na een door de Amerikanen opgelegde vrede zo snel mogelijk in een vergeethoekje gestopt. Jammer, want daarmee is er ook nauwelijks animo voor echte verzoening die verder gaat dan een politieke samenwerking waarvan beide partijen (financieel) beter worden.

Turkije en Iran roeren graag in dit troebele water. Turkije heeft nauwe banden gesmeed met de Barzani’s en de KDP, en Iran met de Talabani’s en de PUK. Dat is zichtbaar aan de overvloed aan Turkse en Iraanse producten in hun respectievelijke regio’s. Turken bouwden de Internationale Luchthaven van Erbil, legden wegen aan en investeerden miljoenen. De Barzani’s legden een pijpleiding aan om Koerdische olie via Turkije te verkopen. De Talabani’s sturen olie uit de gebieden onder hun bewind met tankauto’s via Iran naar de opkopers.

Beide zijn ook afhankelijk van hun patronen. Turkije heeft een grote greep op de Barzani’s nadat ze Koerdistan in 2014 en 2015 met forse leningen voor een faillissement behoedde. De Iraakse Koerden hebben grote moeite die terug te betalen. En Iran heeft een forse vinger in de pap bij alle beslissingen van de Talabani’s en de PUK. Toen de Koerden in september een referendum hielden over onafhankelijkheid, werkten beide buurlanden samen om hen verder te verdelen zodat ze hun plan niet konden uitwerken.

Zuiveren

De manier waarop Turkije nu met instemming van Donald Trump de Syrische grenszone met Turkije wil zuiveren van Koerden, dreunt ook door in de andere Koerdische regio’s. Want de Turken hebben de Turks-Koerdische verzetsbeweging PKK tot vijand verklaard, die in alle vier delen actief is. In Syrië is een zusterpartij, de PYD, aan de macht en in Iran voert een andere zuster, PJAK, aanslagen uit. Turkije heeft dit jaar al driehonderd keer bases van de PKK in Iraaks Koerdistan gebombardeerd, zonder dat de regering in Erbil daar vanwege haar financiële afhankelijkheid veel tegenin kan brengen. In eigen land vervolgen de Turken Koerdische politici en journalisten voor hun al dan niet vermeende banden met de verzetsbeweging.

De etnische zuivering in Syrië zal leiden tot duizenden Syrisch-Koerdische vluchtelingen die over de grens in Iraaks-Koerdistan hun toevlucht zoeken. Maar hoe veilig zijn ze daar, gezien het feit dat Turkije er een tiental militaire bases heeft? Hoe kan de Koerdische regering in Erbil hen veiligheid bieden als de Turken er ook niet voor terugdeinzen om Koerdische burgers die geen relatie hebben met de PKK te bombarderen, zoals recentelijk meerdere keren is gebeurd? En kan ze hen beschermen tegen de woede van sommige Iraakse Koerden die de schuld daarvan bij de PKK leggen?

Wat we zien in Syrië is een Turkse oorlog tegen de Koerden die vooral bedoeld is voor het politieke gewin van Erdogan en de zijnen. De Turkse president volgt het voorbeeld van de Ottomaanse kaliefs met wie hij zich graag vergelijkt. Hij probeert de aandacht af te leiden van zijn falend economisch beleid door een vijand te creëren opdat zijn volk zich achter het leger schaart. En kijk: hij heeft zelfs de Amerikaanse president aan zijn zijde gekregen.

Verzwakt

Maar we zien ook hoe de politieke verdeeldheid de Koerden verzwakt heeft. Demonstraties en lobbywerk hebben in het Westen de steun weten op te vijzelen. Maar uiteindelijk staan de Syrische Koerden alleen tegenover hun machtige Turkse vijand. Zo alleen, dat ze zich gedwongen voelden om terug te keren naar hun oorspronkelijke vijand, de Syrische president Assad, om niet uitgemoord te worden.

Juist omdat ze samen geen vuist weten te maken, kunnen de Koerden niet zonder bondgenoten. Die tomaten en stenen die een dag later ook in Iraaks Koerdistan naar het vertrekkende Amerikaanse leger zijn gegooid waren vooral een uiting van frustratie. Want Koerdische politici weten heel goed hoe hard ze de Amerikanen nodig hebben. Zonder hen was er nu geen autonome Koerdische regio in Koerdistan, en hadden de Syrische Koerden de afgelopen jaren geen zelfbestuur kunnen opzetten.

De Iraaks-Koerdische president Nechirvan Barzani sprak daarom verzoenend zijn respect uit voor de historische alliantie met de Verenigde Staten. Want die stond de Iraakse Koerden bij na de Goldoorlog van 1991, bij de val van Saddam in 2003 en in de strijd tegen ISIS. De rol van het Amerikaanse leger moet niet worden verbonden aan ongewenste politieke beslissingen, zei Barzani uiterst diplomatiek.