ISIS bevrijdt strijders en alarmeert de wereld

Een grootscheepse en gewelddadige uitbraak uit een ISIS-gevangenis in Syrië maakt duidelijk hoe explosief de situatie daar nog steeds is. Want ISIS probeert hoe dan ook terug te keren.

Door Judit Neurink

ISIS heeft in de Koerdische regio van Syrië een goed geplande gevangenisuitbraak uitgevoerd. Plaats van handeling is de Sina’a-gevangenis in Hasakeh, waar de Syrische Koerden zeker 5000 ISIS-leden vasthouden. Na vier dagen gaat de strijd in Hasekeh tussen ISIS-strijders en Koerdische militairen nog steeds door.

Voor de terreurgroep heeft het bevrijden van haar strijders prioriteit. In 2012 wist ze bij enkele gevangenisuitbraken in Irak de meeste van haar leiders op vrije voeten te krijgen, wat uiteindelijk leidde tot de bezetting van Mosul in juni 2014. Hoeveel gevangenen er nu zijn ontkomen is onduidelijk, en of er opnieuw leiders zijn bevrijd al evenmin. Wel is zeker dat het geen herhaling is van 2012, want daartoe is ISIS nu simpelweg (nog) niet in staat.

Sinds de overgave drie jaar geleden in het Syrische Baghouz lijkt de groep weinig meer voor te stellen dan wat verspreide cellen in Syrië en Irak. Maar ze probeert zich uit alle macht te hergroeperen. Deze ‘breek de muren af’-campagne is daar onderdeel van, net als de vrijwel dagelijkse aanvallen op controleposten en militairen in Irak. Het is een manier om ISIS weer in de spotlichten te zetten, en daardoor broodnodige nieuwe leden te werven.

Gepland

De uitbraak was zorgvuldig gepland. Zes maanden lang zijn zo’n 200 ISIS-aanhangers afkomstig uit Syrië en Irak geïnfiltreerd in de wijken rondom de gevangenis. Ze begonnen de aanval met autobommen, terwijl de gevangenen binnen hun bewakers aanvielen en wapens buit maakten. ISIS heeft een video gedeeld van hoe mannen binnen zworen te vechten tot de dood, waarna ze via een gat in de muur uit hun cel ontsnapten.

Dat er communicatie was tussen de cellen buiten en de gevangenen is opvallend, omdat de Koerden in de gevangenis een streng bewind voeren waarbij alle telefoons verboden zijn. Het lukt ISIS echter steeds weer die binnen te smokkelen. Net als in het familiekamp Al-Hol, waardoor het nieuws over de uitbraak de radicale vrouwen daar al snel bereikte en uitbundig werd gevierd.

Grote zorg was er over de ongeveer 800 jongeren van onder de achttien, van wie de jongste nauwelijks twaalf jaar oud zijn, die op hetzelfde complex in een soort heropvoedingsgevangenis zitten. Dit zijn zowel jongens die ISIS opleidde tot haar leeuwenwelpen die de jihad moeten voortzetten, als jongens die vanaf hun twaalfde uit de gezinskampen zijn gehaald.

Enkele buitenlandse kinderen onder hen wisten contact te leggen met hulpverleners en alarm te slaan, omdat ze midden tussen de strijdende partijen waren beland. De Koerden verklaarden dat ISIS hen als menselijke schilden gebruikte, waardoor de Amerikanen geen luchtaanvallen konden uitvoeren op de gevangenis.

Vluchten

Terwijl de strijd zich verplaatste naar buiten de gevangenis, ontvluchtten burgers de omliggende wijken. Er zijn 45.000 ontheemden. Hier is stevig gevochten, terwijl Amerikaanse helikopters en bommenwerpers luchtsteun boden. De Koerdische SDF, de Syrische Democratische Troepen die in Syrië met de Amerikanen samenwerken tegen ISIS, meldden maandag na drie dagen van strijd meer dan 175 doden, onder wie 160 ISIS-strijders en 27 Koerden.

De uitbraak legt de aandacht opnieuw bij de erfenis die ISIS heeft achtergelaten in Irak en Syrië. En de gevolgen met name voor het jonge bestuur van de Koerdische regio in Noordoost-Syrië, dat opgezadeld is met gevangenissen vol met ISIS-strijders en kampen vol met hun familieleden. Volgens Human Rights Watch (HRW) gaat het om 12.000 mannen die vaak onder slechte omstandigheden vastzitten. Overvolle cellen, slechte hygiëne, slecht eten zijn maar een paar van de problemen. HRW noemt de situatie mensonterend. De Sina’a-gevangenis waar de uitbraak plaatsvond is een voormalige school die met hulp van de Britten is versterkt. De Koerden klaagden al langer dat de situatie onhoudbaar was, en dat is nu wel gebleken.

Daarnaast zijn er de twee familiekampen, Al-Hol en Al-Roj, waarvan in het eerste radicale vrouwen in feite een kalifaat in het klein gaande houden. Met hulp van ISIS-aanhangers buiten de kampen zijn afgelopen jaren verschillende vrouwen erin geslaagd te ontsnappen.

Overvol

In Irak zijn de gevangenissen ook overvol met ISIS-gevangenen, maar dat zijn in ieder geval echte gevangenissen en hier is sprake van berechting. Omdat de Koerden in Syrië geen eigen staat hebben, kunnen ze de ISIS-strijders formeel niet berechten. De meeste gevangenen in de Sina’a-gevangenis zitten dan ook vast zonder dat er een vonnis is.

Het is een explosieve situatie, met een ISIS dat zich probeert te hergroeperen en gevangenen die onder slechte omstandigheden vastzitten. De Iraakse gevangenissen vormden een broedplaats voor Al-Qaida en de geboortegrond voor ISIS; het is duidelijk dat de Syrische situatie ook niet echt bijdraagt aan het deradicaliseren van ISIS-aanhangers.

Oplossingen liggen echter niet in het verschiet. Een oproep aan westerse landen om hun eigen mensen terug te nemen en in eigen land te berechten en straffen lijkt tegen dovenmansoren gericht. Alleen als ze gedwongen worden door rechters of de publieke opinie nemen die landen schoorvoetend vrouwen en kinderen terug, maar aan de mannen beginnen ze liever niet.

Daarbij speelt de afweging dat de straffen in verhouding kort zijn en deze mannen na het uitzitten ervan een gevaar zouden kunnen vormen in eigen land. Experts hebben echter vastgesteld dat een aantal van hen zich al van het gewelddadige discours van ISIS heeft afgekeerd, maar dat niet laat blijken uit angst voor strafmaatregelen van de radicale krachten in de gevangenissen.

Tribunaal

Anderzijds is er evenmin voldoende bereidheid om ter plekke een speciaal tribunaal voor de ISIS-aanhangers te vestigen. Zo’n tribunaal zou voor de komende decennia werk hebben, want de verdachten zouden volgens internationaal geldende rechtsregels worden berecht. Dat kost veel meer tijd dan de snelle processen die in Irak onder de terreurwetgeving worden gehouden.

Terwijl ISIS het zal blijven proberen. Net zoals ze in Irak rond dezelfde tijd bij een aanval op een basis van het Iraakse leger elf militairen wist te doden. En vorige maand bij aanvallen op dorpen zeker dertien burgers wist om te brengen. Uit de planning die vooraf is gegaan aan de gevangenisuitbraak is de mate van organisatie af te lezen waartoe het sterk uitgedunde ISIS alweer in staat is.

En daaruit kan je ook opmaken dat de groep nog steeds kan rekenen op steun onder de bevolking. Hoewel de grote meerderheid van de soennieten die zuchtten onder de ISIS-bezetting niets meer van de groep wil weten, zijn er nog steeds mensen die haar leden onderdak verlenen. In Hasakeh moeten de ISIS-cellen steun hebben gevonden, waardoor ze ongemerkt tunnels konden graven, wapens verzamelen en autobommen voorbereiden.

Ook bij de acties in Irak zijn er nog soennieten die zich door ISIS laten ompraten, omkopen of onder druk zetten om de strijders te helpen. Armoede en onvrede over de regering vormen een vruchtbare bodem.

Bewaking

Niet voor niets hebben zowel de Iraakse als de Iraaks-Koerdische autoriteiten de bewaking van de gevangenissen met ISIS-leden verscherpt en hun militairen in staat van opperste paraatheid gebracht, ook aan de grens. Zelfs al is de groep nog slechts in staat tot het maken van een kleine vuist, dat negeren is gevaarlijk. Dat heeft het verleden wel geleerd. In Irak en Syrië wil bijna niemand terug naar een ISIS-kalifaat.