Is Trump de witte tornado voor het Midden-Oosten?

Eerst komt kracht, dan volgt vrede. Dat is het eigen adagium dat leiders in het Midden-Oosten herkennen in de beloften van de gekozen Amerikaanse president Trump. Maar zullen die ook echt tot veranderingen –  en vooral vrede – leiden?

Door Judit Neurink

Wat betekent Donald Trumps terugkeer in het Witte Huis voor het Midden-Oosten?

Ik herinner me van zijn verkiezing in 2016 dat een Koerd in Duhok onmiddellijk zijn nieuwe visrestaurant naar hem noemde. Datzelfde (voorzichtige en minder voorzichtige) optimisme zien we opnieuw. Maar is dat terecht? Is Trump de witte tornado voor de regio, die alles in een handomdraai schoonmaakt?

De afgelopen vier jaar zijn de Amerikanen weinig zichtbaar geweest in het Midden-Oosten. Iran kon doorgaan met het uitbreiden van zijn invloed. Hamas kon Israël aanvallen, en Israël kon (en kan) vrijwel ongestoord wraak nemen. Er zullen wellicht harde woorden zijn geweest tussen president Biden en premier Netanyahu, maar resultaat hebben die niet gehad.

De Amerikanen werken in Syrië samen met de Koerden, met name in de strijd tegen de terreurgroep ISIS. Maar toen Turkije zones in Syrisch Koerdistan bezette en er aanvallen uitvoerde, deden de Amerikanen niets. Net zomin als ze zich hebben ingezet om Bagdad ervan te weerhouden Iraakse Koerden hun rechten af te nemen.

Dat leidt al snel tot de gedachte dat men met een nieuwe man en een nieuw team beter af is. Plus het adagium dat in het hele Midden-Oosten geldt: Eerst komt kracht, dan volgt vrede. Zonder spierballen en geweld geen (vreedzaam) met elkaar samenleven. Wat velen, terecht of niet, ook herkennen in Trumps uitlatingen, beloften en benoemingen.

Benoemingen

Zoals die voor de posten van buitenlandse zaken en de nationale veiligheidsadviseur. De Koerden waren blij met de kandidatuur van Mike Waltz op die laatste positie. Want die is lid van een commissie in het Congres die zich inzet voor sterkere banden tussen de Koerden en de VS. En ook met die van Marco Rubio voor buitenlandse zaken, want die heeft de Turkse invasie in Syrisch Koerdistan scherp veroordeeld, net als Trumps intrekken van steun aan de Syrische Koerden.

Beide heren zien de Koerdistan Regio van Irak als een belangrijk bolwerk tegen de al maar toegenomen Iraanse invloed. Waltz riep deze zomer op tot sancties tegen de Iraakse opperrechter Faiq Zidan van Iraks hoogste rechtbank, omdat hij een ‘instrument van de Iraanse invloed’ zou zijn. De rechtbank had toen meerdere beslissingen genomen die tegen de Koerdische autonomie indruisten.

Zo heeft Marco Rubio zich sterk gemaakt voor het stationeren van troepen in Koerdistan om gezien de Iraanse invloed toch Amerikaanse militairen in Irak te houden. Beide politici hebben nauw samengewerkt met Koerdische lobbyisten, en met name die van premier Masrour Barzani.

Maar ze hebben ook sterkte banden met pro-Israëlische lobbygroepen. Dat ze de Koerden zien als een strategische troefkaart in de strijd tegen de invloed van Iran en Turkije valt weer mooi samen met de regionale strategie van Israël.

Musk

In dat kader is het opvallend dat een van eerste acties van Trump als gekozen president is om zijn belangrijkste adviseur Elon Musk naar de Iraniërs te sturen. Volgens de New York Times sprak hij in het geheim met de Iraanse ambassadeur bij de VN om te bespreken hoe de spanningen tussen beide landen kunnen worden verminderd.

Waarom dat gesprek, dat een uur zou hebben geduurd, plaatsvond? Misschien omdat de Iraniërs niet goed wisten met wie ze spraken, of wat ze van zo’n gesprek moesten verwachten? Lekten ze het daarom ook? Trump heeft immers juist duidelijk gemaakt dat hij veel harder tegen Iran zal optreden dan zijn opvolger/voorganger. En Teheran was al gewaarschuwd; hij was immers degene die opdracht gaf voor de dodelijke droneaanslag op de machtige Iraanse generaal Qassim Soleimani.

Bagdad is overigens ook gewaarschuwd. Die krijgt een ‘maximum druk’-campagne over zich heen met betrekking tot de door Iran gesteunde sjiitische milities. De afgelopen jaren hebben die Amerikaanse militairen in Irak bestookt met raketten, en meer recent ook Israël. Washington heeft daarop geantwoord met tegenaanvallen, die echter geen echte oplossing hebben gebracht. Want de aanvallen gaan door.

De nieuwe Amerikaanse regering wil echter een gericht beleid op de mannen achter en in de milities, die Bagdad overigens niet onder controle kan houden. Hoewel ze salarissen krijgen van Defensie in Bagdad, gehoorzamen ze alleen aan Teheran. Dat zijn details waar de Trump-regering geen rekening mee zal willen houden, zo voorspellen analisten.

Instabiel

Daarom maken Irakezen, en ook Iraakse Koerden zich zorgen dat ze slachtoffer zullen worden van de machtsstrijd tussen de Amerikanen en Iran. En dat de situatie in het Midden-Oosten alleen nog instabieler zal worden, gezien de duidelijke steun van Trump aan Israël en het uitblijven van een oplossing voor de Palestijnen.

Iran is niet de enige die niet blij is met de komst van Trump in het Witte Huis. Voor Turkije is de benoeming van Waltz en Rubio een slag in het gezicht. De eerste heeft immers zelfs gepleit voor een special visumprogramma voor Koerdische strijders als dank voor hun strijd tegen ISIS – dat toch opereerde met steun uit Ankara.

Beoogd Veiligheidsadviseur Waltz heeft grote kritiek op Ankara. Vanwege de Turkse steun aan Hamas bijvoorbeeld, dat zich in Turkije mag vestigen na door Qatar te zijn gedumpt. En ook beoogd buitenlandminister Marco Rubio is geen vriend van Ankara, dat hij als een autoritair bewind beschouwt.

De benoeming van de twee bracht het Turkse dagblad Sozcu ertoe om te suggereren dat Trump wel eens voor de instelling van een onafhankelijke Koerdische staat zou kunnen zijn – de nachtmerrie van Ankara. Inderdaad hebben meerdere van de kandidaten naast Waltz en Rubio zich uitgesproken voor zo’n staat.

Bondgenoot

En daar kwam nog bovenop dat de nieuwe minister van buitenlandse zaken van Israël, Gideon Saar in zijn eerste toespraak verklaarde de banden met de Koerden te zullen versterken. ‘Ze zijn onze natuurlijke bondgenoot,’ zei hij. En ‘slachtoffer van onderdrukking en agressie door Iran en Turkije.’

Het was een opvallende toespraak, omdat juist vanwege die agressie de (historische) banden tussen Koerden en Israël een taboe-onderwerp zijn. Nog in 2017 leidde het zwaaien met Israëlische vlaggen in Iraaks Koerdistan tot ruzie met de sjiitische regering in Bagdad, die alle contacten met de Joodse staat verboden heeft.

Maar sommige Koerdische opiniemakers pleiten al langere tijd om er nu maar eens gewoon voor uit te komen. Tenslotte was het Israël dat de Koerden in Irak in de jaren negentig op gang hielp toen ze na de Koeweitoorlog een semi-autonomie hadden veroverd. Een alliantie tussen de VS, Koerden en Israël zal juist stabiliteit brengen, luidt het pleidooi.

Dromen

Tegelijkertijd zijn er dromen. Die van een uitbreiding van de Abraham Akkoorden bijvoorbeeld, die onder Trump tot stand zijn gekomen tussen Israël en een aantal Arabische landen. De inzet is om ook Saoedi-Arabië erbij te krijgen. Maar de realiteit is dat Arabische leiders zich dit soort verbanden op dit moment niet kunnen veroorloven – niet zolang er geen oplossing is voor de Palestijnse kwestie.

Trump-getrouwen zijn vaak pijnlijk duidelijk: ze zien alleen nog een één-statenoplossing: een Israël waarin Palestijnen alleen kunnen blijven wonen als ze zich conformeren. En hoewel er al duizenden Arabieren op die manier in Israël wonen, lijkt dat voor de meesten in Gaza en de Westelijke Jordaanoever toch echt geen optie. Terwijl er voor het andere plan, dat zij zich kunnen hervestigen in andere Arabische landen, lokaal ook al geen handen voor op elkaar te krijgen zijn.

Uiteindelijk blijft het afwachten wat er met een nieuwe Amerikaanse president en een nieuw team echt verandert. Nieuwe bezems vegen dan wel schoon, maar haviken zijn vaak toch minder absoluut als ze eenmaal beleid moeten maken. En verandering in het Midden-Oosten laat zich ook steeds moeilijker van buitenaf leiden of zelfs beïnvloeden. Want onderling wantrouwen is een steeds belangrijkere factor.

Daar breek je echt niet zomaar doorheen met de kracht die Trump belooft en die sommige leiders na vier jaar van zwak Amerikaans beleid verwelkomen. Want met kracht alleen kan je geen vier zetten vooruit denken op het schaakbord van de regio. En dat is net zo noodzakelijk.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik artikelen blijven schrijven over het Midden-Oosten.