Irak valt droog

Nog nooit was het zo erg in Irak. Bij een steeds eerdere en dus langere hitte is er steeds minder water. Gevolgen: ziekten, het droogvallen van meren en boeren die hun dieren en oogsten zien sterven.

Door Judit Neurink

Cholera is terug in Irak. In de Koerdische provinciehoofdstad Sulaymaniya is zelfs de noodtoestand uitgeroepen. Ook uit de hoofdstad Erbil van de Koerdistan Regio komen meldingen van ziektegevallen.

Op zich steekt de ziekte bijna iedere zomer wel z’n hoofd op, maar dit jaar is het erger dan anders. Het is nog vroeg in het zomerseizoen, en toch gaat het al om tientallen gevallen.

Dat komt door combinatie van waterschaarste en hitte. Drinkwater komt in Iraaks Koerdistan deels uit ondergrondse waterreservoirs, maar door overgebruik is de watertafel sterk gedaald. In Erbil bedraagt die daling 500 meter in 20 jaar. Werd er in 1996 water gevonden op 120 meter, nu moet je tot 700 meter drillen. De omvang van de stad is in die tijd verdubbeld of zelfs verdriedubbeld, terwijl grote delen van de stad nog steeds geen riolering hebben. Veel huizen hebben een beerput waarin de harde menselijke afvalstoffen neer beneden zinken, maar de vochtige wegdruppelen.

In Sulaymaniya slaan veel mensen hun eigen put, en ook zij moeten steeds een dieper graven. Het probleem is hier dat het grondwater vervuild wordt door lekkende leidingen waardoor ook hier rioolwater en grondwater zich mengen. De plaatselijke overheid heeft daarom geprobeerd het slaan van putten aan banden te leggen. Maar veel inwoners zien dit als de beste manier om aan water te komen, zonder afhankelijk te zijn van de overheid.

Zuinig

Om de waterreservoirs die ieder huis heeft op te vullen levert de overheid alleen op bepaalde uren water. Door de droogte is dat nog verder beperkt om mensen te dwingen zuinig te zijn. Want dat is de andere kant: in heel Irak wordt veel water verspild. Voor een land dat kampt met schaarste is het waterverbruik schrikbarend hoog, met zo’n 400 liter per capita/per dag ongeveer het dubbele van het internationale cijfer. Een deel van het probleem ligt bij het gebruik van tuinslangen om huizen, binnenplaatsen, auto’s en zelfs de straat schoon te spuiten.

Om cholera te voorkomen worden inwoners opgeroepen alleen nog bronwater te drinken en groente en fruit daarmee schoon te maken. Maar steeds minder mensen kunnen zich veroorloven om flessenwater te kopen. De overheid betaalt nog steeds geen volledige salarissen uit en de werkloosheid is groot. Bovendien vertrouwen mensen het bronwater niet dat in Koerdistan wordt gewonnen en gebotteld; is dat echt wel beter of speelt corruptie een kwalijke rol?

Irak kent bijna elke zomer wel een watercrisis. Maar dit jaar is het vroeger en heviger dan ooit, met temperaturen die in het zuiden half juni al richting 50 graden gaan. Het niveau van de belangrijkste rivieren Tigris en Eufraat is nu al extreem laag, en daardoor ook dat van de stuwmeren. In het meer van de Mosuldam kwamen daardoor tot vreugde van archeologen de resten van de 3400 jaar oude stad Zakhiko tevoorschijn.

Meer positieve berichten zijn er eigenlijk niet, of het moest zijn dat de lage waterstand het voor de jeugd van Bagdad mogelijk maakt om middenin de Tigris balspelletjes te doen. Zelfs de jongsten kunnen er staan.

Opgedroogd

Zorgwekkend is dat het Sawameer, in de zuidelijke Iraakse Muthana provincie, totaal opgedroogd is. Voor het eerst in zijn eeuwenoude bestaan staat er geen druppel water meer in. Het meer, dat bekend stond als de Parel van het Zuiden, heeft geen water in- of uitlaat en wordt vermoedelijk gevoed door ondergrondse bronnen waarvan het waterniveau afhankelijk is van de grote rivieren. Volgens de overlevering en oude islamitische teksten zou het zijn ontstaan op de dag dat de profeet Mohammed geboren is, in het jaar 570.

Islamitische toeristen die zichzelf er om die reden kwamen onderdompelen, zorgden voor inkomen in deze arme regio. De toeristenindustrie ligt nu stil en hotels staan leeg. Het meer ligt in een gebied waar de verwoestijnen al enige tijd aan de gang is, en waar boeren steeds minder mogelijkheid vinden om vee en gewassen van water te voorzien. De armoede neemt daardoor steeds verder toe en leidt tot een trek naar de steden.

Milieudeskundigen zien illegale bronnen die zijn geslagen voor cementfabrieken die kampten met watertekorten door de lage stand van de Eufraat als een van de oorzaken. Ook boeren die het water gebruikten voor irrigatie droegen eraan bij, en talrijke kleine zoutfabrikanten die ook al illegale putten sloegen voor hun productie. Daarmee speelt ook gebrekkig toezicht en corruptie een rol. Gedwongen sluiting van de putten zou economische gevolgen hebben voor de illegale inkomsten van provinciale ambtenaren die zich laten betalen om een oogje dicht te doen.

Het meer bevatte vis, die het voedsel vormde voor migrerende vogels. Die moeten nu andere routes zoeken. Milieudeskundigen noemen het Sawameer ‘een case study voor klimaatverandering in Irak’, omdat hier de combinatie van factoren zo duidelijk is die elders in Irak ook spelen.

Moerassen

Er zijn tal van andere voorbeelden te vinden. Het Land van Eden, de moerassen tussen Eufraat en Tigris droogt ook op – en dat is voor de tweede keer. De eerste keer was onder Saddam Hoessein, die dammen en dijken liet aanleggen om het gebied droog te leggen en zo de opstandige Moerasarabieren te verjagen. Na zijn val in 2003 zorgden activisten ervoor dat met het doorsteken van de dijken het water terugkeerde, en daarmee een deel van de bewoners, het riet en de beroemde waterbuffels. Maar door de lage stand van de twee grote rivieren verdrogen de moerassen opnieuw.

En daarmee zijn we bij het kernprobleem, naast dat van de klimaatverandering. Het waterniveau in de twee belangrijkste rivieren van Irak is dramatisch gedaald door dammenbouw in Turkije en Iran. Met name het vollopen van het jongste project in Turkije, dat van het stuwmeer van de Ilysu dam, heeft een negatief effect gehad op de waterstand van de Tigris. In Iran zijn tal van dammen, tunnels en rivieromleidingen de oorzaak van het droogvallen van rivieren die de Tigris en de Eufraat voedden.

Berichten spreken over 80 procent minder water uit Turkije, terwijl de waterstromen uit Iran op dit moment zelfs helemaal stilliggen. En er zijn plannen voor nog tientallen andere dammen.

De Iraakse regering heeft aan de bel getrokken in Ankara en Teheran.  Er zou zijn gedreigd met het verbreken van de economische relaties als de situatie niet verbetert. Maar dat kan Bagdad zich niet echt veroorloven gezien het belang van import uit die landen, en het dreigement lijkt weinig indruk te maken.

Volgens een recent rapport staan, als er niets gebeurt, de Iraakse rivieren over twintig jaar echter droog. Voor een plan dat het Iraakse ministerie van Waterbronnen heeft opgesteld om met rationering en zuiniger watergebruik het tij te keren is 50 miljard dollar nodig. Geld dat er niet is.

Of beter gezegd: geld dat er alleen is als politici de juiste prioriteiten zouden stellen. Maar ondanks de toenemend alarmerende berichten, en steeds grotere en zichtbaardere gevolgen, komt er uit Bagdad beleid noch actie.