Hoe de Koerden hun vrienden schofferen

Geen land houdt ervan om beschuldigd te worden van spionage – zeker niet als het is om daarmee schendingen van mensenrechten te vergoelijken. Duitsland en de VS hebben de Koerden laten weten not amused te zijn.

Door Judit Neurink

De Koerdische Regio van Irak zit diplomatiek in een lastig pakket, sinds de rechter vorig maand het vonnis bevestigd heeft dat vijf activisten en journalisten tot celstraffen veroordeelt wegens spionage. Want die beschuldiging is deels gebaseerd op contacten met en het aannemen van geld van Duitse en Amerikaanse diplomaten. Daarmee worden die landen indirect beschuldigd van spioneren in Koerdistan.

Nog zestig anderen kunnen op basis van dit vonnis worden veroordeeld. Allen waren betrokken bij protesten tegen de Koerdische overheid en in het bijzonder de grootste Koerdische regeringspartij KDP, gericht tegen het niet uitbetalen van overheidssalarissen en corruptie.

De veroordeling van de vijf kwam tot stand kort nadat de Koerdische premier Masrour Barzani hen publiekelijk had beschuldigd van agressie (ze zouden hebben geprobeerd gebouwen op te blazen en buitenlanders te kidnappen) en van spionage – zonder daarvoor enig bewijs te geven.

Uit het vonnis in hoger beroep blijkt dat laatste te gaan om contacten met en het ontvangen van geld van Duitsland en de Verenigde Staten. Berlijn sprak in een tweet onmiddellijk onbegrip uit over de uitspraak vanwege gebrek aan bewijs, en riep de Koerdische president Nechirvan Barzani op gebruik te maken van zijn recht hen amnestie te verlenen.

Dagelijks werk

“Vrije gedachtenuitwisselingen met journalisten en activisten zijn onderdeel van het dagelijks werk van diplomaten, ook van het Duitse consulaat in de KRI,” aldus de tweet. “De verwijzing van de rechtbank is absurd, en gaat in tegen de geest van onze nauwe en vriendschappelijke relatie tussen Duitsland en de KRI.” De EU kwam niet lang daarna met een officiële verklaring waarin werd benadrukt dat contacten met de burgermaatschappij overal ter wereld onderdeel zijn van het diplomatieke werk.

Zo uitgesproken was de reactie vanuit Washington niet, maar een woordvoerder van het consulaat in Erbil zei dat “terwijl we geen commentaar leveren op individuele vonnissen, hebben de VS sinds hun oprichting vrijheid van expressie en media gesteund. Het is onderdeel van onze identiteit en we blijven het aanprijzen als een van onze kernwaarden.”

Ook andere landen, zoals Canada lieten zich in die zin uit. “Journalisten en verschillende meningen leveren de zuurstof die essentieel is voor vrije, inclusieve en geïnformeerde maatschappijen,” aldus Canada in Erbil.

Behalve dat het vonnis als partijdig wordt afgewezen (door Human Rights Watch en Amnesty International) heeft het Amerikaanse State Department er vorig jaar al in haar mensenrechtenrapport  op gewezen dat Koerdische leiders ongewenste invloed uitoefenen op politiek-gevoelige rechtszaken. Vanwege die toenemende verstrengeling van politiek en rechtspraak is het misschien niet zo verbazend dat hogere rechters het vonnis volgden. Maar daar komt nu de beschuldiging van spionage bij, nota bene jegens twee bevriende landen.

Steun

En dat terwijl in Koerdistan zowel burgers en organisaties als de overheid graag hun hand ophouden voor subsidies uit het Westen. Tal van NGO’s zouden niet zonder functioneren, en ook heel wat projecten die bij of door de Koerdische overheid worden opgezet zijn afhankelijk van buitenlandse steun. Wat het geld precies is dat de journalisten zouden hebben ontvangen is niet duidelijk, maar dat kunnen evengoed reiskosten zijn als steun bij het opzetten van een project of cursus.

Bovenop zorg over de steeds autocratischere houding van de KDP-leiders, komt nu de verontwaardiging omdat zij er geen been in zien goede vrienden te schofferen. Dat is overigens niet voor het eerst: voor velen ligt het van de hand wijzen door de toenmalige president Massoud Barzani van de Amerikaanse eis om het onafhankelijkheidsreferendum van september 2017 uit te stellen, nog vers in het geheugen.

De Barzani-clan die in de Koerdische Regio aan de macht is – al moet ze die macht in een deel van de regio delen met de Talabani-familie – regeert vanuit de gedachte dat loyaliteit af te dwingen is. Van burgers, door hun aan de partij te binden met geld, banen, auto’s, grond en andere cadeaus. En als je hen op die manier tevreden houdt, zien ze de zelfverrijking van de elite wel door de vingers. Een van de twee veroordeelde journalisten was volgens zijn vrouw zelfs een mooi salaris aangeboden als hij op zou houden te schrijven.

Bevriend

Maar ook van bevriende landen. Zoals de Barzani’s er in 2017 vanuit gingen dat de Koerdische hulp in de nog lopende strijd tegen ISIS voldoende zou zijn om de Amerikanen en haar bondgenoten aan haar zijde te houden, geldt dat eigenlijk nog steeds. De Koerden hebben de Amerikanen immers geholpen Saddam ten val te brengen, en hem daarna op te sporen en gevangen te nemen. De vriendschappen tussen Koerdische en westerse politici zijn oud en diep. En de gezamenlijke oorlog tegen ISIS heeft die banden nog versterkt, zo is de gedachte.

Temeer nu de positie van Washington in Bagdad zo onder druk staat. Door Iran gesteunde sjiitische milities die weliswaar meevochten tegen ISIS, willen alle Amerikaanse troepen kwijt uit Irak. Om de invloed in het land niet helemaal te verliezen, zijn goede banden met de Koerden essentieel, ook in de geopolitieke strijd tegen Iran.

De Barzani’s vergeten maar liever dat de Amerikanen na dat referendum hun handen van de Koerden aftrokken, en dat ze zich toen alleen nog verzekerd wisten van de opportunistische en in de regio omstreden steun van Israël. Omstreden zijn ook dikwijls de maatregelen waarnaar KDP-leiders grijpen om hun zin te krijgen, zoals toen zij in 1996 Saddam Hoessein te hulp riepen in hun strijd tegen hun broeders van de PUK. Terwijl ze jarenlang tegen de dictator die de Koerden met gifgas bestookte hadden gevochten, en ze hem juist met hulp van het Westen buiten de deur hadden weten te zetten.

Barsten

Terwijl de afgedwongen loyaliteit van hun burgers ernstige barsten vertoont – omdat de betaling stokt waardoor de corruptie en zelfverrijking niet meer gepikt worden – brengen de Barzani’s nu ook de opgebouwde loyaliteit van hun westerse vrienden in gevaar. Ze gebruiken de harde hand en suppressie om een grotere opstand en muiterij van de van nature rebelse Koerden af te wenden, maar vervreemden daarmee hun bondgenoten.

Het lijkt een gevaarlijke gok, want zeker nu de economie in Koerdistan al sinds 2014 in een diep dal zit en Turkije steeds grotere delen van de regio bezet, is steun van westerse bondgenoten onontbeerlijk. De enige uitweg lijkt bij de Koerdische president te liggen, die echter bepaald geen goede banden heeft met zijn neef de premier.

Maar zelfs als hij de veroordeelde vijf amnestie verleent, kunnen de rechters de zestig anderen nog gewoon veroordelen. Waarmee het Koerdische imago van de Iraakse regio waar mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid wel worden gerespecteerd, definitief bij het grofvuil kan.