Help Irak een nieuwe ISIS voorkomen

Irak haalt haar gevangen ISIS-families terug uit Syrië, maar verplaatst daarmee slechts het probleem. Want zij zullen in de nieuwe gesloten kampen, verstoken van onderwijs en zorg, alleen maar verder radicaliseren.

Door Judit Neurink

Binnenkort gaat een eerste kamp in Irak open voor Iraakse ISIS-families die nu nog in Al-Holkamp in Syrië vastzitten. Voor 30.000 families van ISIS-leden die na de val van het laatste Syrische bolwerk Baghouz vorig jaar in Al-Hol terechtkwamen, worden in Irak kampen gebouwd.

Al Hol barst met zo’n 70.000 bewoners, onder wie ook duizenden buitenlanders, uit zijn voegen. De situatie is er slecht, met een gebrek aan alles. Een groep uiterst radicale vrouwen die er het kalifaat levend probeert te houden terroriseert de rest. Slechts een beperkt aantal landen was bereid hun onderdanen uit Syrië terug te halen; de meeste westerse ISIS-vrouwen en kinderen zijn thuis niet meer welkom.

Sinds de Iraakse regering vorig jaar beloofde dat ze haar onderdanen uit Syrië terug zal nemen, is ze niet met een concreet plan gekomen hoe ze hen gaat opvangen. Omdat de families in hun eigen steden niet meer welkom zijn, moet er opvang worden gecreëerd. En dat op een moment dat steden als Falluja en Tikrit begonnen zijn om ISIS-families weer toe te laten die openlijk afstand nemen van de groep. En dat gesproken wordt over de sluiting van bestaande kampen. Terwijl voor de overvolle gevangenissen de komst van nog eens duizenden ISIS-verdachten de bestaande problemen alleen maar zal vergroten.

Nineve

Een deel van de families uit Syrië zal worden ondergebracht in een nieuw kamp dat vlak bij de Syrische grens in de provincie Nineve wordt opgebouwd. Al-Ammlakamp zou al in maart opengaan, maar het is nog lang niet klaar is. Voor de rest van de families zouden elders in Irak kampen komen.

Maar nog voor de opening klinkt er protest tegen de gekozen locatie. Allereerst uit de Yezidi-gemeenschap. Want het kamp komt vlak bij de Sinjar-regio, waar ISIS duizenden mannen en oudere vrouwen vermoordde, en meer dan zesduizend vrouwen en kinderen ontvoerde. Sinjar heeft zich nog allerminst hersteld van de jarenlange bezetting door ISIS. Ze ligt deels nog in puin, en ook de aanwezigheid van tientallen massagraven weerhoudt veel Jezidi’s ervan naar huis terug te keren.

Honderdduizenden Yezidi’s zitten al sinds hun vlucht van augustus 2014 in tientallen opvangkampen in Iraaks-Koerdistan. Vooral in tentenkampen die er na vijf jaar niet beter op worden, en waar de sneeuwval van onlangs en de regens van voor- en najaar onaanvaardbare omstandigheden scheppen.

Verwaarloosd

Yezidi’s zijn niet alleen boos dat de ISIS-families straks nieuwe tenten, dekens en matrassen hebben terwijl zij zich al jaren verwaarloosd voelen. Ze zijn ook bezorgd over de aanwezigheid van de gezinnen zo dicht bij zowel Sinjar als hun huidige woongebieden. Ze kennen de berichten uit Al-Hol over de terreur van radicale vrouwen die alles doen om hun kalifaat terug te brengen. Bovendien heeft de ISIS-leiding opgeroepen de ISIS-gevangenen te bevrijden, en hebben zich uit Al-Hol al tal van ISIS-vrouwen weten vrij te kopen.

Tragisch is dat tegelijkertijd binnen die families nog een heel aantal Yezidi-vrouwen en -kinderen verscholen zullen zitten. Vanwege de dreigementen van de salafistische kenaus durven die zich niet kenbaar te maken. Yezidi-vrouwen met ISIS-kinderen weten bovendien dat zij die kinderen kwijtraken als ze dat wel zouden doen. Hun gemeenschap wil die niet accepteren.

De keuze van Nineve als locatie voor het kamp is ook om andere redenen omstreden. Er is bijna geen Iraakse provincie waar ISIS zoveel blijvende schade heeft aangericht. Tot haar komst was dit de meest multiculturele provincie van het land, waar moslims samenwoonden met christenen, Yezidi’s, Turkmenen en Shabakken. Hooguit de helft van de christenen is teruggekeerd, en dan alleen naar die woongebieden waar na de bevrijding de sjiitische Shabakken hun macht niet hebben uitgebreid, met steun van de sjiitische milities en partijen uit Bagdad.

Kinderen

Twee-derde van de bewoners van Al-Holkamp zijn kinderen, en datzelfde zal wel het geval zijn bij de groep van 30.000 Irakezen. Kinderen zijn belangrijk voor ISIS, die hen als de leeuwenwelpen van het kalifaat beschouwt. Om tegenwicht te geven aan de radicalisering is het belangrijk dat er in de nieuwe kampen faciliteiten komen voor onderwijs en traumazorg – wat in alle bestaande Iraakse kampen voor ISIS-families ontbreekt.

Er is een aantal van die kampen in Irak. Ze zijn merendeels afgesloten van de buitenwereld. Enerzijds om de Iraakse gemeenschappen te beschermen tegen de families en hun mogelijke wraakzucht jegens stadgenoten die hen na de bevrijding hebben aangegeven. Anderzijds om de kampbewoners te beschermen tegen de haat van Irakezen omdat ISIS verantwoordelijk was voor de dood en executie van hun geliefden.

De kampen zijn perfecte broedplaatsen voor de radicale islam. Geen van de bewoners weet hoelang ze daar opgesloten zullen zitten. Er is geen rechter die een vonnis heeft uitgesproken, noch schept de overheid enige duidelijkheid over hun toekomst. Dat werkt zowel verzet als frustratie in de hand, wat zal leiden tot steun aan ISIS of een opvolger daarvan. Misschien niet eens om ideologische of religieuze redenen, maar omdat die althans een uitweg uit gevangenschap en onzekerheid bieden.

Visie

Het is duidelijk dat er iets moet gebeuren om een ontploffing van de problemen in Al-Holkamp te voorkomen. Het vertrek van 30.000 Irakezen kan daaraan bijdragen. Maar bij gebrek aan visie en doordacht beleid wordt het probleem alleen verplaatst. Als je een land wilt opbouwen door te werken aan verzoening, is het opsluiten van groepen mensen in kampen contraproductief. Een hele groep is, deels ten onrechte, gebrandmerkt als zijnde schuldig en gevaarlijk.

Het Iraakse leger was vorig jaar betrokken bij het uit ontheemdenkampen verwijderen van families van wie gedacht werd dat ze banden met ISIS hadden. Dat leidde tot onmogelijke situaties, waarbij de betrokkenen in hun eigen woonplaatsen geweigerd werden en in tijdelijke opvang zelfs belaagd werden door omwonenden.

Het probleem is alleen op te lossen als er beleid wordt ontwikkeld, waarbij aandacht is voor verzoening, onderwijs en opvang. Want al is langdurige opvang in kampen ook voor ISIS-families ongewenst, zij kunnen alleen vertrekken als hen wordt gegarandeerd dat ze zich in hun nieuwe verblijfplaats veilig kunnen voelen en ze uiteindelijk weer onderdeel kunnen worden van de gemeenschap.

Haat

De haat die ISIS heeft gezaaid verdwijnt echter niet zomaar. Het is een probleem dat zowel Irak als Syrië nog lange tijd zal ontwrichten. Iraakse politici zijn net zo verdeeld en bevooroordeeld als de bevolking, en daarom voorlopig niet in staat het probleem op een verstandige manier op te lossen.

Tegelijkertijd draagt ook het Westen met de duizenden strijders en hun families die naar Syrië en Irak reisden medeverantwoordelijkheid. De herrijzenis van ISIS zal voor de hele wereld problemen geven. Irak alleen laten bij de nasleep van de ISIS-bezetting zal gevolgen hebben die de landsgrenzen ver verschrijden.

Niemand weet hoe het precies moet, alleen hoe niet – en juist dat laatste staat nu in Irak te gebeuren. Landen die er na burgeroorlogen ervaringen mee hebben gehad – en ik denk aan Griekenland, de staten van voormalig-Joegoslavië, Rwanda – zouden die kennis met Bagdad moeten delen. Er is geen andere oplossing dan dat we als internationale gemeenschap een samenwerking met de Irakezen aangaan, om samen het probleem het hoofd te bieden. We kunnen Irak er niet alleen mee laten. Als we niets doen, weten we zeker dat wij  op termijn allemaal met de gevolgen daarvan zullen worden geconfronteerd.

Mijn boek Geweld is nooit ver weg. Tien jaar berichten uit Irak verschijnt 28 februari. Uitgeverij Jurgen Maas I 285 pag. I          € 22,99  I ISBN 978 94 91921 68 1 | NUR 680