Heldenverhalen schaden de geschiedschrijving over ISIS

Een Iraanse generaal die de islamitische terreurgroep ISIS bijna eigenhandig tegenhoudt? Een video is de Koerden in het verkeerde keelgat geschoten. Geschiedvervalsing en de stoplappen van heldenverhalen, en waarom betrouwbare geschiedschrijving belangrijker is dan ooit.

Door Judit Neurink

Een Iraans filmpje met een wanhopige Massoud Barzani die in de zomer van 2014 belt met de Iraanse generaal Qasem Soleimani heeft nogal wat stof doen opwaaien. Het Koerdische departement van buitenlandse zaken heeft er zelfs een formele klacht over ingediend bij Teheran.

Niet omdat de acteur met z’n Koerdische geblokte hoofddoek totaal niet op oud-president Barzani lijkt. Ook de slecht gespeelde bezorgdheid over het feit dat de islamitische terreurgroep ISIS voor de deuren van Erbil staat wordt bij de kritiek niet genoemd. Zelfs het telefoontje zelf niet, waarin Barzani om Iraanse hulp smeekt om de radicalen tegen te houden.

Waar de Koerdische leiders in Erbil boos over zijn, is de suggestie uit de video dat de Iraniërs de Koerdische hoofdstad hebben gered van ISIS. Dat is zelfs de titel van de video, onderdeel van een serie die gemaakt wordt ter verheerlijking van Qasem Soleimani: ‘A narrative of how Haj Qasem Soleimani saved the Kurdistan Region of Iraq’. De Iraanse generaal die een belangrijke rol speelde bij het trainen en leiden van de Iraakse sjiitische milities in de strijd tegen ISIS, kwam begin 2020 om bij een Amerikaanse drone-aanval.

Wapens

Dat de Iraniërs de Koerden al vrij snel te hulp zijn geschoten na de verovering door ISIS van Mosul begin juni 2014 en de geleidelijke bezetting van Iraaks grondgebied, wordt niet ontkend. Maar dat zou vooral zijn geweest door wapens te sturen, zodat de slecht bewapende peshmerga-troepen iets meer hadden dan de Kalasjnikov van grootvader om de extremisten mee te bestrijden.

De video (vermakelijk om te bekijken) suggereert echter dat Erbil zodanig onder vuur ligt dat in Barzani’s paleis de schotenwisselingen te horen zijn. Dat zijn personeel vergeefs de Fransen, Britten, Amerikanen om hulp vraagt, dat hijzelf geen gehoor krijgt in Washington. En dat Barzani dan besluit om Iran te hulp te roepen.

Ik was zelf in Erbil in die dagen. Er was geen sprake van schotenwisselingen, en zeker niet bij Barzani’s paleis in de bergen, dat nog verder weg van de toenmalige frontlinies ligt. Ja, er was sprake van een oprukken van ISIS, op twee belangrijke toegangswegen naar de stad. De stadjes Gwer en Mahmour werden veroverd. ISIS kwam akelig dichtbij.

Kort daarvoor, op 3 augustus 2014, was ISIS de provincie Sinjar binnengevallen, waar de terreurgroep duizenden yezidi’s zou vermoorden en meer dan zesduizend ontvoeren. De Koerden eisten de betwiste (Iraakse) provincie op en bestuurden haar, maar desondanks was Koerdische peshmerga vertrokken. Uren voordat de eerste ISIS-strijders binnentrokken zelfs. Achteraf gezien moet de afweging zijn geweest, dat die troepen nodig waren om andere, belangrijkere doelen te beschermen. Zoals de handelsstad Duhok, die een paar dagen later bedreigd werd en waar de bevolking toen massaal de stad uit vluchtte.

Olie

Economisch belangrijk, en voor ISIS van essentieel belang, waren de oliebronnen die de Koerden hadden ontgonnen sinds hun regio een officiële status had gekregen binnen de Iraakse federatie. Die liggen nabij Duhok, maar ook rondom Erbil. En dan was er de belangrijke oliestad Kirkuk, met zijn dozijn oliebronnen, waar de Koerden de scepter zwaaiden. Voor een groep die een kalifaat had uitgeroepen, die veel van Saddam Hoesseins oude bestuurders en militairen verenigde, waren dat belangrijke doelen die het inkomen van de nieuwe staat zouden kunnen veiligstellen.

Ik heb in Erbil zelf gezien tot hoeveel angst de opmars daar leidde. Op 6 augustus 2014 had ISIS de christelijke steden net buiten de regiogrenzen veroverd. Terwijl christenen in Erbil hun toevlucht zochten, vluchtten tal van Koerden juist de stad uit. Ik herinner me de onwerkelijke stilte in mijn deel van de stad, vlakbij het vliegveld, terwijl aan de andere kant van de stad een vriendin op weg naar huis vast kwam te zitten op de met vluchtauto’s vastgelopen snelweg de stad uit.

Ik herinner me ook levendig de rookpluimen van de eerste Amerikaanse bommen op 8 augustus 2014, op de frontlinie bij Gwer. Pas op dat moment realiseerde ik me hoe dichtbij ISIS was. Het waren die bombardementen, van de Amerikanen en landen die zich bij hen aansloten, die voorkwamen dat Erbil viel. Maar wat ze vooral deden, was ervoor zorgen dat de oliebronnen en stroomvoorziening voor een belangrijk deel van het land niet in handen van de extremisten vielen.

Aarzelend

Dat het filmpje zoveel ophef veroorzaakt heeft zeker ook te maken met de manier waarop Massoud Barzani wordt neergezet. Als een aarzelende, twijfelende leider; en dat strookt bepaald niet met het gepolijste beeld van de sterke man die alles voor zijn mensen over heeft dat de Barzani’s zelf propageren. Er zitten ook subtiele fouten in. De Massoud Barzani in de video draagt een blauwe Koerdische traditionele broek en jack. Ik kan me niet herinneren hem ooit in die kleur gezien te hebben: de ex-president draagt altijd groen-, zand- of grijstinten. Wie wel blauw draagt is zijn neef en concurrent, Nechirvan Barzani, die hem na zijn aftreden is opgevolgd als president. Is dat een pesterijtje?

Er is een scene, die de aankomst van Soleimani met een Iraanse helikopter laat zien, op het vliegveld van Erbil. Hij wordt begroet door leden van Iraakse sjiitische milities. Die kunnen daar niet zijn geweest, omdat de Koerden altijd geweigerd hebben andere Iraakse militairen toe te laten dan die van het officiële leger. Voorafgaand aan de strijd om Mosul mochten de sjiitische milities dan ook niet voor de snelste route door Koerdistan marcheren; ze moesten een omweg maken.

Dat hoor je echter allemaal niet terug in de kritiek. Die gaat er vooral over, dat door de eer bij Qasem Suleimani te leggen, het lijkt alsof de peshmerga gefaald hebben. Terwijl ze toch duizenden mannen verloren in hun moedige strijd tegen ISIS. De video gebruikt het beeld van een gevangen extremist die zijn angst uitspreekt voor Qasem Soleimani – en niet voor de peshmerga-strijders.

Op de grond

“Het is waar dat de internationale gemeenschap ons geholpen heeft en dat de gevechtsvliegtuigen van de coalitie ons hielpen,” zegt Ali Awni, een van de leiders van Barzani’s partij, de KDP desgevraagd tegen Rudaw. “Maar op de grond waren het de peshmerga-troepen die de oorlog wonnen. Geen strijd kan alleen worden gewonnen door de luchtmacht.”

Dat het telefoontje aan de Iraanse generaal zelf niet wordt betwist, geeft te denken. De conclusie zou moeten zijn dat Iran dus juist niet te hulp is geschoten – waar de Amerikanen dat wel deden. Want twee dagen na de eerste luchtaanvallen weet de peshmerga Mahmour en Gwer te heroveren. En Qasim Soleimani? Die arriveert pas daarna, zegt de Koerdische commandant van die frontlinie, Sirwan Barzani. “Na de bevrijding van Mahmour bezocht een Iraanse eenheid van veertien man, onder wie Qasem Soleimani, de frontlinie van Mahmour en bleef bijna twintig dagen. Ze woonden ook een aantal gevechten bij,” aldus Barzani tegenover Rudaw.

Als dat waar is, is het propagandafilmpje dus helemaal uit de lucht gegrepen. Suleimani arriveerde pas bij de belangrijkste frontlinie toen de grootste dreiging voor Erbil al voorbij was.

Vervalsing

Geschiedvervalsing, zoals er in het Midden-Oosten zo vaak is. In Iran zullen generaties opgroeien met de overtuiging dat hun eigen generaal ISIS heeft verslagen. Zelfs al had hij een belangrijke rol, door het commando over de sjiitische milities te voeren, de victorie over ISIS is een ander verhaal. Een bloederig verhaal, waarbij wraak en religieuze tegenstellingen een grote rol speelden, maar uiteindelijk buitenlandse hulp doorslaggevend was.

Een verhaal dat vooral ook eerlijke geschiedschrijving verdient. Want vrijwel iedere nieuwe strijd komt voort uit de verdichting die plaatsvindt na de vorige. Uit de lacunes in kennis, door schaamte of geheimhouding, die als stoplappen gedicht zijn met heldenverhalen. Dat is vruchtbare grond voor frustratie en wraak. Als tegengewicht zijn betrouwbare geschiedenisboeken belangrijker dan ooit. Maar wie gaat die schrijven, uitgeven, en dan uitdelen?