Hand in hand tegen Iran

Zes mannen die handen vasthouden, want ‘normalisatie is het nieuwe normaal’. Hoe Arabische leiders uit angst voor de gemeenschappelijke vijand Iran zich met Israël verzoenen.

Door Judit Neurink

Het is een opvallende foto, die echter dankzij het feit dat de berichtgeving over de oorlog in de Oekraïne het nieuws beheerst nauwelijks aandacht heeft gekregen. Vier heren in pak en twee in Arabische dishdisha, armen voor de buik gekruist terwijl ze de hand van de anderen naast zich vasthouden. Het is minder die bijna kinderachtige houding dan de functies en nationaliteiten van de mannen die de foto iconisch maakt.

Dit zijn de ministers van buitenlandse zaken van de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Marokko en Egypte, samen met die van Israël en de Verenigde Staten. Ze hebben net een paar dagen met elkaar doorgebracht in een hotel in de Israëlische Negev Woestijn. Met de topontmoeting vierden ze de eerste verjaardag van de Abraham Akkoorden tussen vier Arabische landen en Israël.

Ze kwamen echter vooral bijeen om te praten over de onveiligheid van hun regio, met aanvallen van Iran en zijn proxies, bijvoorbeeld op olie-installaties in Saoedi-Arabië en burgers in de VAE. En de dreiging van een nieuw nucleair akkoord tussen het Westen en Iran. Het vooruitzicht dat zo’n akkoord een einde kan betekenen aan sancties waardoor Iran zich economisch kan herstellen en daarmee militair nog sterker worden, is voor allen een doembeeld. Teheran is de verklaarde gemeenschappelijke vijand.

Banden

Op Egypte na hadden deze Arabische naties tot 2020 geen formele diplomatieke banden met Israël. Nu spreken ze over een gezamenlijke jaarlijkse top en samenwerking op tal van terreinen. En over uitbreiding van hun kring: andere Arabische landen zijn ook welkom. Op twitter sprak de Amerikaanse minister Blinken over het “verdiepen en uitbreiden van de cirkel van vriendschap.” Want: “Normalisatie is het nieuwe normaal.”

Daarbij wordt voor het gemak even vergeten dat het de terugtrekkende bewegingen van de Amerikanen uit het Midden-Oosten zijn, waardoor Arabische staten op zoek gingen naar nieuwe veiligheidsstrategieën, en uitkwamen bij Israël. De strategie die president Trump inzette met zijn ‘America First’ is immers door zijn opvolger Biden in het Midden-Oosten nauwelijks omgebogen.

De top komt dan ook aan het eind van een diplomatiek zeer drukke periode in het Midden-Oosten. Op 18 maart ontvingen de VAE de Syrische president Assad, waarmee een einde kwam aan tien jaar van Syrische isolatie in het Midden-Oosten. Een paar dagen later ontmoetten de Israëlische premier Bennett, de Egyptische president Sisi en VAE-leider kroonprins Bin Zayed elkaar in het Egyptische Sharm al-Sheikh.

Nog een paar dagen later was er nog een historische bijeenkomst die opnieuw leidde tot opmerkelijke foto’s. Dit keer van de machtigste mannen uit de regio in vrijetijdskleding op de bank aan de babbel: de Jordaanse koning ontving behalve Sisi en Bin Zayed ook de Iraakse premier Kadhimi.  Minder zichtbaar, maar wel aanwezig op de foto’s was de Saoedische minister van Staat Prins Turki bin Mohammed. Waarover zij het hadden meldde niemand, maar de komende top in Israël zal zeker hoog op hun lijstje van onderwerpen hebben gestaan.

Iran

Want allemaal hebben ze steeds meer last van de manier waarop Iran met geweld zijn invloedsfeer probeert uit te breiden. Eerst naar Irak, daarna naar Jemen en Syrië. Dat president Assad toch weer opgenomen is in de Arabische orde, hoewel hij zijn gedrag niet echt heeft verbeterd, komt voort uit het voornemen hem lost te weken van Teheran en Iran de wind uit de zeilen te nemen.

Daardoor ziet de kaart van vrienden en vijanden van Israël  er heel anders uit dan een paar jaar geleden. En dat zint Iran niet, maar de Palestijnen evenmin. Dat toonden de tegenstanders met drie dodelijke aanslagen in Israël in een week tijd, tijdens en na de top.  Toegejuicht door Iran, Islamitische Jihad en Hamas. De pro-Iraanse Libanese Hezbollah sprak in dat kader over de “verderfelijke en verraderlijke normaliseringsbijeenkomsten van sommige Arabische regimes met de vijandelijke entiteit”. Twee aanslagen werden echter opgeëist door de islamitische terreurgroep ISIS.

De Israëlische minister van buitenlandse zaken Yair Lapid bezwoer dat de deelnemers aan de Negev Top zich er niet door laten intimideren. “Ze willen ons bang maken om bijeen te komen en relaties te bouwen en tot overeenkomsten te komen. Dat zal ze niet lukken,” schrijft hij op twitter. Want samen met Washington “openen we vandaag voor alle volkeren in de regio, inclusief de Palestijnen, een deur, die het mogelijk maakt om terreur en vernietiging te vervangen door een gedeelde toekomst met vooruitgang en succes.”

Palestijnen

Opvallende afwezige was Jordanië, dat immers al sinds 1994 een vredesakkoord heeft met Israël. Koning Abdullah bezocht ten tijde van de top Ramallah en sprak daar verzoenende woorden tegen het Palestijnse leiderschap. Dat noemde de top een “cover-up voor annexatie”. De Palestijnen voelen zich door Arabische staten verraden omdat zij een oplossing van de Palestijnse kwestie geen voorwaarde hebben gemaakt voor hun banden met Israël.

Voor de Palestijnen betekent de nieuwe samenwerking tussen Israël en Arabische staten een pijnlijk einde aan Arabische steun bij verzet tegen de voortgaande kolonialisering van Palestijns gebied. Decennialang gebruikten Arabische heersers de Palestijnse kwestie om hun onderdanen af te leiden van interne problemen. Velen hadden de afgelopen jaren het geduld met de Palestijnen echter verloren, omdat geen enkel vredesinitiatief tot iets leidde. Daarbij stonden ook Arabische landen die zich ervoor inzetten in hun hemd, en zij verwijten de Palestijnen hun gebrek aan eenheid.

Om de pijn te verzachten ging ook de Amerikaanse minister Blinken langs bij president Abbas.  Hij heeft duidelijk gemaakt dat de Abraham Akkoorden “geen vervanging zijn voor vooruitgang tussen de Palestijnen en de Israëliërs”.

Vredesoverleg

Maar initiatieven voor nieuw vredesoverleg zijn er niet. En die zijn meer dan ooit nodig, omdat de manier waarop Arabische staten zich met Israël tegen Iran verenigen, de Palestijnen juist in Iraanse armen zal drijven. Het Arabische paradigma dat de vijand van mijn vijand mijn vriend is, geldt immers voor allemaal.

En Iran zal zich niet neerleggen bij de nieuwe verhoudingen. De hardliners die in Teheran aan de macht zijn zullen er een reden in zien om nog meer hun spierballen te laten zien. Want hun lijst met vijanden is weer een stukje langer geworden.