Gevlucht en verdronken op zee? Blijf dan toch weg!

De mensenrechten van vluchtelingen worden steeds vaker geschonden. De desinteresse in hun lot en de intolerantie nemen toe. Een scheepsramp met honderden doden? ‘Hadden ze maar ergens anders naartoe moeten gaan…’

Door Judit Neurink

Vluchtelingen willen niet meer naar Griekenland. Dat heeft een slechte naam gekregen vanwege zijn harde beleid en de pushbacks van boten vol vluchtelingen. De Grieken wisten daarmee het aantal asielverzoeken flink te verlagen. Maar mensen die hun huis moeten verlaten laten zich niet tegenhouden. Smokkelaars bieden andere routes. Langer, duurder, en vooral gevaarlijker. Ze gaan toch – alleen dan niet meer naar Griekenland.

Dat is de achtergrond van de bootramp waarbij voor de Griekse kust honderden bootvluchtelingen omkwamen, op weg naar Italië. Waarbij de Griekse kustwacht een kwalijke rol speelde, zo lijkt het steeds meer. En daarmee in feite schuld heeft aan de dood van de honderden mensen, onder wie veel vrouwen en kinderen, die met de volgepakte boot naar het diepste punt van de Middellandse Zee verdwenen.

De circa 750 mensen aan boord van de Adriana – Syriërs, Egyptenaren, Pakistani, Palestijnen, en vermoedelijk nog andere nationaliteiten – hadden ieder 6000 dollar betaald. Een simpel rekensommetje maakt duidelijk waarom alle Europese maatregelen niet helpen, evenmin als pogingen tot afschrikking: het is een lucratieve handel waarbij de vraag het aanbod verre overtreft. Als mensen zoveel betalen voor een gevaarlijke tocht op een veel te volle boot, dan is er maar een conclusie mogelijk: er is geen simpele oplossing.

Tegenhouden

Het was dezelfde week dat de Europese Unie en Frankrijk afspraken maakten met Tunesië om potentiële Europagangers tegen te houden. Geld in ruil voor het schenden van mensenrechten – want iemand wiens leven in gevaar is in eigen land moet volgens het VN-verdrag voor de mensenrechten elders asiel kunnen vragen. Dat mensen ervoor kiezen dat niet in de eigen regio te doen, is niet zo vreemd. Daar voelen ze zich nog steeds niet veilig, zijn ze niet welkom, worden ze teruggestuurd. Of ze willen zich bij familie in Europa voegen.

De Europese Unie gebruikt dit model al jaren, ook in Turkije en Libië bijvoorbeeld, maar vluchtelingen vinden steeds andere routes om Europa toch te bereiken. En als de Griekse kustwateren te gevaarlijk worden door de pushbacks, dan gaan ze er maar omheen naar Italië. Politici moeten weten dat ze indirect verantwoordelijk zijn voor de doden die op zee vallen – vorig jaar waren dat er 3800 op de zeeroutes naar Europa. Wat zegt dat over de waarde die zij hechten aan mensenlevens?

De vele doden bij een bootramp op de Middellandse Zee zijn voor de EU vergelijkbaar met wat de vele slachtoffers van schietpartijen voor de VS zijn. Die gebeuren steeds maar opnieuw. Iedereen is geschokt, of doet geschokt. Maar er wordt niets aan de oorzaken gedaan. En als de New York Times vlak voor de verkiezingen in Griekenland beelden publiceert als bewijs van de pushbacks van boten vol vluchtelingen, krijgt de verantwoordelijke Griekse premier er bij de verkiezingen geen stem minder om.

De stemming verhardt zich. Europa wil die vluchtelingen niet; laten ze netjes in de regio blijven. Daar geven we toch geld voor? De pushbacks worden ontkend of zelfs vergoelijkt vanwege de vermeende afschrikkende werking. Ja, vluchtelingen mijden Griekenland. Maar zelfs de wetenschap dat ze de volgende drenkeling kunnen zijn en dat ze het niet overleven, houdt hen niet tegen.

Onderkoeld

En de reacties op deze bootramp, en de vorige? Die zijn wel erg onderkoeld, net als die over de pushbacks en de mishandelingen aan de EU-grenzen. De tolerantie voor harde actie tegen vluchtelingen is toegenomen. Er gaan zelfs stemmen op het mensenrechtenakkoord op te zeggen als het niet veranderd wordt. Over veel lijden halen mensen de schouders op. Zitten yezidi-gezinnen nou alweer vast op een eilandje in de grensrivier tussen Turkije en Griekenland? Een activist klaagt dat hij inmiddels bij de Griekse autoriteiten geen gehoor meer krijgt voor zijn smeekbedes om hulp.

Tegelijkertijd verlegt de discussie zich. Wie waren er eigenlijk aan boord van die gekapseisde Egyptische boot; waren dat wel ‘echte’ vluchtelingen? Steeds vaker gaan ook media ertoe over hen migranten te noemen. Het verschil tussen die twee is dat een vluchteling recht op asiel heeft, en een migrant hooguit op een werkvergunning. Maar de scheidslijn kan heel dun zijn, en dan verdienen mensen het voordeel van de twijfel.

Op de gekapseisde Adriana zaten veel Syriërs. Want de Arabische Liga heeft het wrede regime van president Assad nieuw leven ingeblazen. Onder de 78 geborgen doden waren er 33 uit het Syrische Daraa, waar de burgeroorlog ooit begon. En waar men liever het risico neemt op een gevaarlijke vlucht dan op de kans dat Assad het er weer voor het zeggen krijgt, samen met de Iraanse milities die hem bijstaan. Dat vooruitzicht heeft veel Syriërs er alsnog van overtuigd dat ze in eigen land niet veilig zijn.

Een familielid van twee van de Syrische vermisten verwoordde de wanhoop. ‘Ik excuseer me voor mijn land. Ik excuseer me voor mijn mensen. Ik excuseer me voor de situatie waarin we terecht zijn gekomen. Alle wegen zijn voor ons afgesloten. Zelfs de zeeën slikken ons in.’

Verantwoordelijkheid

Die mensen willen we afschrikken. Blijf weg uit Europa. Wij hebben het hier voor elkaar, en jullie hebben er zelf een zooitje van gemaakt. Dat is niet onze verantwoordelijkheid. Kom je toch? Dan doen we niets als je boot in gevaar is. Dan duwen we je terug naar waar je vandaan kwam. Dan doen we net alsof we je niet zien. Je leven betekent niets voor ons. We hebben al genoeg vreemdelingen. Sorry, de deur is dicht.

Maar Fort Europa kan helemaal niet op slot, daarvoor is de druk veel te groot. We kunnen onze ogen niet blijven sluiten, en als een Hansje Brinkers een vinger in de dijk proberen te houden. Wanneer zien de politici in dat dit beleid niet werkt, en dat er visie en creatieve oplossingen nodig zijn?

Historische besef, ook? En vooral ook, dat we onze menselijkheid verliezen als we zo doorgaan? Net zoals een eeuw geleden. Toen niemand de vluchtelingen wilde die aan Hitler’s ‘oplossing’ probeerden te ontkomen.