Genoegdoening yezidi’s komt uit Duitsland, niet uit Irak

Nog niemand is veroordeeld voor de gruwelijkheden die de terreurgroep ISIS de yezidi-minderheid in Irak heeft aangedaan. Een proces in Duitsland wegens genocide zou voor veel van de slachtoffers eindelijk enige gerechtigheid kunnen brengen.

Door Judit Neurink

Meer dan 2800 yezidi-vrouwen en -kinderen die ISIS in 2014 ontvoerde, worden nog altijd vermist. Naar schatting zesduizend leden van de religieuze minderheid die de terreurgroep vermoordde liggen in massagraven in de Iraakse provincie Sinjar; de meesten van hen nog immer niet geïdentificeerd. Toch is zes jaar nadat de terreurgroep ISIS in augustus 2014 Sinjar binnenviel met de opzet de yezidi-minderheid uit te roeien, nog niemand daarvoor veroordeeld.

Daarom is een proces in Duitsland van groot belang, waarbij een eerste verdachte terecht staat voor zijn aandeel in een genocide. De Irakees Taha al-J. had als lid van ISIS in 2015 met zijn Duitse vrouw Jennifer W. in Irak twee yezidi’s gekocht: een jonge vrouw en haar vijfjarige dochter. Ze mishandelden en verhongerden hen, en het kind stierf in de hitte door watergebrek. De vrouw staat voor een andere rechtbank ook terecht voor haar aandeel.

Als je zoals ik yezidi-vrouwen en -kinderen hebt geïnterviewd die aan ISIS hebben weten te ontsnappen, weet je dat dit verhaal niet veel verschilt van dat van andere ontvoerden. ISIS-leden behandelden hen slecht. De meeste jonge vrouwen werden seksslaven, jongens werden gedwongen aan het front te strijden en zelfmoordacties uit te voeren.

Ontmenselijking

ISIS beschouwde yezidi’s als ongelovigen en paste een systeem van ontmenselijking en toe-eigening toe. Ze werden als slaven eigendom van ISIS-strijders, die hen vaak nog slechter behandelden dan dieren. Ze moesten werken, kregen weinig eten, werden verkracht, opgesloten, geslagen en mishandeld. Kinderen die huilden of ongehoorzaam waren werden zwaar gestraft. Het vijfjarige meisje uit de rechtszaak was voor straf in de hete zon vastgebonden omdat ze in bed had geplast – wat nauwelijks verwonderlijk is na alles wat haar en haar moeder werd aangedaan.

Er zijn gruwelijke gevallen bekend. Zodanig dat je gaat twijfelen of de daders wel goed bij hun hoofd waren. Ik heb erover geschreven in mijn boek ‘De vrouwen van het kalifaat’. Ook dat ISIS-vrouwen een grote rol speelden in de mishandeling van de yezidi’s.

In de zes jaar sinds hun ontvoering zijn yezidi-vrouwen bang gemaakt: voor straf als ze ontsnappen en weer zouden worden gepakt. Maar ook voor de wraak van hun eigen geloofsgroep, die hen bij terugkeer zou verstoten. Dat laatste gebeurt echter niet. Al weigert de yezidi gemeenschap de kinderen van hun verkrachters op te nemen in hun midden, yezidi-vrouwen die alsnog weten te ontsnappen worden dankzij een beslissing van de religieuze leider, de Babasheik, meestal van vreugde begroet.

Genocide

De Verenigde Naties heeft wat de yezidi’s is aangedaan tot genocide verklaard. Er zijn bewijzen dat de ISIS-leiding de ontvoeringen en moorden zorgvuldig had gepland, omdat ze de groep als ongelovig beschouwde. Maar ook omdat de terreurgroep seksslaven wilde hebben voor haar strijders. Mannen die trouwden en een gezin stichtten waren immers minder geneigd te sterven als strijders aan het front of zelfmoorddaders.

Sinds midden 2017 in Irak een einde kwam aan het kalifaat, zijn vele duizenden mannen en in mindere mate vrouwen veroordeeld voor hun rol in de terreurgroep. Ze zijn allemaal veroordeeld onder de Iraakse terreurwetten. Bij geen van die processen speelde de manier waarop de verdachten yezidi’s hadden behandeld een rol. Want dat paste niet in de procesgang: daarvoor was een bekentenis en doorslaggevende bewijs van lidmaatschap van of deelname aan activiteiten voor ISIS al voldoende.

Voor yezidi-slachtoffers was dat onverteerbaar. Vooral ook omdat jarenlang bewijs is vergaard over de misdaden die ISIS jegens de yezidi’s heeft begaan. Er zijn duizenden getuigenissen. In Irak wordt dat echter genegeerd.

Uit zijn voegen

Enerzijds omdat het juridische systeem nu al uit zijn voegen barst door de grote aantallen verdachten. Met de terreurwet in de hand hoeft een rechtszaak nu niet langer dan tien minuten te duren. Zou je het proces optuigen met getuigenverklaringen en bewijsstukken, dan kost dat veel meer tijd. Om dan tot dezelfde uitkomst te komen: levenslang of de doodstraf.

Het gevolg is dat slachtoffers van de misdaden op geen enkele manier genoegdoening vinden. Overigens geldt dat ook voor sjiitische Turkmenen, van wie ook honderden vrouwen en kinderen zijn ontvoerd en een onbekend aantal mannen vermoord. ISIS beschouwde sjiieten als afvalligen, waardoor ook zij ontmenselijkt, mishandeld, verkracht en gedood zijn.

En hier komt de anderzijds: voor de yezidi’s geldt dat zij geen machtsbasis hebben in Irak. In de politiek hebben ze nauwelijks een stem. Anders dan bijvoorbeeld christenen, hebben ze geen geoormerkte zetels in het parlement. Maar zeker even belangrijk is dat in het islamitische Irak veel vooroordelen jegens hen bestaan. Hoe vaak heb ik ze niet als ‘vies’ horen wegzetten. En ook onder moslims die niks met ISIS hebben, worden yezidi’s als ongelovigen beschouwd.

Vian Dakhil

Ik krijg het beeld niet uit mijn hoofd van Vian Dakhil, die als lid van het Iraakse parlement in augustus 2014 opriep haar volk te redden van ISIS. Ze bracht de pijn van haar volk over, sprak over het onzeglijke en onvoorstelbare dat burgers werd aangedaan vanwege hun geloof. Ze werd direct na de toespraak die de wereld overging, aangevallen door parlementsleden die boos waren omdat ze Arabieren beschuldigde van deze gruwelijkheden. Met een conservatief sjiitisch vrouwelijk parlementslid ontstond zelfs een handgemeen.

Feit is dat de Iraakse regering niets heeft gedaan om de ontvoerde vrouwen vrij te krijgen. Dat zo’n 3000 vrouwen en kinderen ontsnapten is vooral dankzij initiatieven in de eigen groep om hen te redden en later vrij te kopen. Feit is ook dat de honderdduizenden yezidi’s die bij de inval in 2014 hun huizen ontvluchtten, nog steeds in tentenkampen zitten in Iraaks-Koerdistan.

Op gerechtigheid van die zijde hoeven yezidi’s niet te rekenen. Daarom is het proces in Duitsland ook zo belangrijk. Voor advocaat Amal Clooney, die de zaak samen met overlever en Nobelprijswinnares Nadia Murad heeft opgepakt, is het ook van symbolische waarde. De man kan worden veroordeeld wegens aandeel in een genocide; de vrouw staat terecht wegens oorlogsmisdaden en schending van de menselijkheid. Worden zij schuldig bevonden, dan zullen veel yezidi’s dat zien als een bevestiging dat wat hun is aangedaan, wel degelijk bestraft kan worden.

Signaal

Dat moet dan ook een signaal zijn voor iedereen die meent dat de Koran dit soort crimineel gedrag toestaat. En hopelijk ook voor gemeenschappen waarin ISIS-families zijn ondergedoken. De man en zijn Duitse vrouw woonden in de Iraakse stad Falluja; het vermoeden is dat in soennitische gemeenschappen in Irak nog veel yezidi-vrouwen verborgen zitten. Als het echtpaar in Duitsland schuldig wordt bevonden, kan dat wellicht ook in Irak tot een breder besef leiden dat wat yezidi’s is aangedaan, totaal onacceptabel is en dat die vrouwen moeten vrijkomen.

Maar ook dat een herhaling hiervan (en de ruim zeventig eerdere aanvallen op yezidi’s uit hun geschiedenis) voorkomen moet worden. Om dat te bereiken moet er in Irak actief worden gewerkt aan meer verdraagzaamheid tussen de verschillende gelovigen, en het afbreken van het stigma dat iemand die geen moslim is (of christen of jood) een ongelovige is – en dus minderwaardig. De (recente) geschiedenis laat immers zien tot wat voor gruwelijkheden dat soort stempels kunnen leiden.