Een aanval op de Koerdische autonomie

Bagdad is via het hoogste gerechtshof bezig de Koerdische autonomie binnen Irak steeds verder uit te kleden. De Koerden roepen de Amerikanen te hulp. Maar hoeveel kunnen die eigenlijk nog voor hen doen?

Door Judit Neurink

Een nieuwe aanval op de Koerdische autonomie vanuit Bagdad. Op een andere manier kan je de laatste beslissingen van het Iraakse Federale Hof bijna niet vertalen. Alles lijkt erop gericht de regionale status die de Koerden in de grondwet van 2005 kregen, uit te kleden.

De wereld zal er niet van wakker liggen dat Koerdische ambtenaren volgens de hoogste Iraakse rechter niet meer door de Koerdische regionale regering, maar door de centrale in Bagdad moeten worden betaald.  Bovendien kan je zeggen dat de Koerdische bestuurders dit aan zichzelf te danken hebben. Want veel van die ambtenaren hebben al in geen maanden een salaris gehad, waardoor in Sulaymaniya de onderwijzers ook alweer maanden staken.

Daarom was er vanuit die provincie – die in handen is van de tweede Koerdische partij, de PUK – ook een klacht ingediend bij het gerechtshof in Bagdad. Die klacht heeft veel te maken met de opgelopen spanningen met de KDP, en beschuldigingen van corruptie. Die is er inderdaad inmiddels op alle niveaus in het bestuur.

Maar sinds de Koerden in 2017 een referendum hielden over onafhankelijkheid, zijn hun rechten op allerlei manieren ingeperkt. Zo zijn er Iraakse douaniers aan de grenzen die de Koerden eerst zelf bewaakten, en op de vliegvelden. Dat scheelt de Koerden douane-inkomsten, en leidde tot extra leges om dat te compenseren.

Minderheden

Door een uitspraak van het hof zijn de verkiezingen voor het Koerdische parlement vertraagd en wordt de organisatie ervan overgenomen door Bagdad. En door de jongste uitspraak van het hof vervallen de elf zetels die gereserveerd waren voor minderheden (christenen, Turkmenen, Jezidi’s).

Omdat het tegen de grondwet zou zijn. En dat terwijl het Iraakse parlement in Bagdad dezelfde al jarenlang dezelfde regeling heeft. En het probleem daar hetzelfde is als wat in Koerdistan tot de uitspraak leidde: partijen lijven die zetels in met hun eigen (christelijke, Turkmeense, Jezidi, ect) kandidaten.

Al sinds 1992, toen Saddam Hoessein geen toegang meer had tot wat nu min of meer de Koerdistan Regio is, hebben de Koerden zichzelf geregeerd. Ze zetten hun eigen instituties op, en ook eigen veiligheidsdiensten en militaire eenheden (peshmerga). Toen Irak na Saddam volgens de nieuwe grondwet een federatie werd, werd dat geformaliseerd.

Maar in plaats van het uitwerken van die Iraakse federatie, met nieuwe regio’s (Basra en Salahedin hebben daarvoor tevergeefs een aanvraag ingediend), is het beleid in Bagdad erop gericht de macht weer naar het centrum te brengen.  En dat is mogelijk omdat de grondwet van 2015 nog tal van zaken heeft opengelaten, die de partijen samen verder moesten uitwerken. Waar ze door onenigheid maar niet in slagen.

Olie

Het Federale Hoge Hof had al bepaald dat de Koerdische oliewet ongeldig was en dat de Koerden hun olie-inkomsten moeten afstaan aan het oliebedrijf van de Iraakse overheid, Somo. Recent bepaalde het ook nog dat inkomsten die niet uit olie komen ook naar de staatskas in Bagdad moeten.

En dat terwijl Koerdistan al ongeveer een jaar geen olie meer verkoopt via de zelf aangelegde pijpleiding naar Turkije. Dat komt door een internationale arbitrage-uitspraak, maar ook doordat daaruit een ruzie is voortgekomen tussen Istanbul en Bagdad die niet wordt opgelost. Het regiobudget dat uit Bagdad naar Koerdistan komt is onvoldoende voor de alle kosten, waardoor salarissen niet betaald worden.

Het cynische is dat onderwijzers in de PUK-regio Sulaymaniya die om die reden staken, nu de hof tot hun held hebben verklaard vanwege het feit dat de salarissen voortaan rechtstreeks vanuit Bagdad naar hen toe moeten gaan komen.

Cynisch, omdat Bagdad tegelijkertijd eist dat er transparante lijsten komen van al die ambtenaren – die de Koerden echter al jaren weigeren te leveren. Want zowel KDP als PUK gebruiken die ambtenarensalarissen om hun meest loyale aanhangers te belonen.

Cynisch ook omdat er geen geld over zal blijven voor overheidsdiensten, die toch al hevig onder druk staan. Waarmee de ontevredenheid over de overheid onder Koerdische burgers alleen nog maar toeneemt.

Zwart

En vooral ook cynisch omdat olie die in Koerdistan geproduceerd wordt onder lopende contracten met oliebedrijven, nu op de zwarte markt wordt verkocht tegen fors lagere prijzen of naar Iran gesmokkeld. Zonder dat de opbrengst daarvan in de Koerdische regiokas terugvloeit (of de Iraakse). De olievelden produceren momenteel zo’n 295.000 vaten per dag, wat bij een vatprijs van 35 dollar maandelijks 309 miljoen dollar oplevert.

Het heeft er dus alles van dat de enigen die profiteren van de situatie de regerende families en hun trawanten zijn. Die voorheen olie en inkomsten afroomden, maar zich nu ongestoord kunnen toe-eigenen wat overblijft als de rekeningen voor de oliebedrijven zijn betaald.

Tegelijkertijd zien ook zij de bui hangen. Als alle rechten die Koerdistan als regio heeft weer worden afgepakt, slinkt hun macht. De protesten tegen de uitspraken van het federale hof waren dan ook niet van de lucht. Oud-president Massoud Barzani verklaarde openlijk dat ze tegen de Koerdistan Regio gericht zijn.

Bovendien laten de volgende stappen van het federale hof zich raden. Dat zal de Koerdische peshmergatroepen onder het regime van Bagdad willen brengen (milities zijn volgens de grondwet verboden in Irak, maar ja, die van de sjiieten worden al jaren gedoogd). En het zal willen dat de Iraakse veiligheidsdiensten weer gaan opereren in Koerdistan, wat voor de Koerden een nachtmerrie is die hen herinnert aan Saddams tijd.

Washington

Tijdens zijn recente bezoek aan Washington zal Barzani’s zoon Masrour als Koerdisch premier dezelfde boodschap hebben overgebracht, met een pleidooi aan de Amerikanen om hun invloed in Bagdad te doen gelden. De VS stonden immers aan de wieg van de grondwet en de Koerdistan Regio.

Maar de Amerikaanse invloed in Bagdad is tanende, vooral sinds met de Gaza-oorlog de roep om hun vertrek uit Irak weer is opgelaaid. Een van de uitkomsten van Masrour Barzani’s bezoek is dat de Koerden daarover vermoedelijk gaan meepraten in een gezamenlijke Iraaks-Amerikaanse commissie.

Het is de Koerden er veel aan gelegen de Amerikanen in Irak te houden, als een buffer tegen Iran en zijn proxis in Irak. En ook de Amerikanen willen niet echt weg uit Irak. Er is niets officieel over meegedeeld na Masrour Barzani’s gesprek, maar het zou kunnen zijn dat er een oplossing wordt gevonden in een grotere Amerikaanse aanwezigheid in Erbil.

Dat geldt al voor de diplomatieke staf, die al in grotere getalen in Erbil zit dan in Bagdad. Zoals minister van buitenlandse zaken Blinken na afloop van het bezoek zei: hij ziet een veerkrachtige Koerdistan Regio als een hoeksteen van de relatie met Irak.

Adviezen

Maar voor Washington zal toch ook meespelen dat de Koerden haar adviezen op belangrijke momenten in de wind hebben geslagen. Zoals toen ze toch dat vermaledijde referendum hielden. Maar ook met de voortdurende interne onenigheid, die het voor Bagdad allemaal zoveel makkelijk maakt. En die de aanvankelijke voorsprong die Koerden op het gebied van welzijn en economie in Irak hadden allang teniet heeft gedaan.

Blijft wel de vraag hoeveel invloed de Amerikanen hebben op uitspraken van een gerechtshof dat steeds meer voldoet aan het predicaat gepolitiseerd te zijn. Dat zich niet kan onttrekken aan de invloed van een sjiitische elite in Bagdad, die een veerkrachtig Koerdistan als een bedreiging ziet. En haar hang naar zelfbestuur en onafhankelijkheid als een affront.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik artikelen blijven schrijven over het Midden-Oosten.