Dynasty, op z’n Koerdisch

Zoons en neven die elkaar de tent uit vechten. Nee, het is geen Dynasty. Het is nepotisme op hoog niveau in Iraaks-Koerdistan.

Door Judit Neurink

Machtige mensen die hun zonen (en soms ook dochters) zien als hun opvolgers. We zijn Trump en zijn kinderen voorlopig even kwijt, maar in het Midden-Oosten is er ook veel met het bijltje gehakt. Door de Libische leider Khaddafi, de Egyptische Moebarak, de Syrische Assad… Berucht zijn de zonen van de Iraakse dictator Saddam Hoessein, die hij aanstelde op belangrijke posities zoals hoofd van zijn veiligheidsdienst. Maar dit nepotisme op hoog niveau is in Iraaks-Koerdistan allerminst verleden tijd.

De Koerdische Regio is opgeschrikt door een hoogopgelopen ruzie binnen de leidende Talabani-familie. Omdat die het voor het zeggen heeft in Koerdistans tweede partij, de Patriottische Unie van Koerdistan (PUK) had het daar ook gevolgen. En omdat iedereen zich ermee bemoeide, waren de gevolgen politiek en zelfs geopolitiek.

Jarenlang is de PUK geleid door Jalal Talabani, een politicus van formaat, letterlijk en figuurlijk want zijn voorliefde voor (veel) kalkoen leverde hem ernstige corpulentie op. Hij leidde niet alleen de partij met verve, maar jarenlang ook Irak, toen hij na de val van Saddam (in 2003) de eerste president van het ‘nieuwe Irak’ werd. Hij was een van die bijzondere mensen die kemphanen bij elkaar wist te brengen en politieke branden wist te blussen.

Toen hij eind 2012 door een hersenbloeding uit de roulatie raakte, werd zijn werk voor de partij waargenomen door een groepje getrouwen, onder leiding van zijn vrouw Hero Khan. Het echtpaar heeft twee zonen, die in Engeland zijn opgegroeid en geschoold, van wie Qubad (1977) de huidige vicepremier is in Koerdistan. De oudere broer Bafel (1973) had een rol gekregen in het veiligheidsapparaat van de partij.

Analogie

De analogie met Saddams oudste zoon die diens macht via een soortgelijke functie veilig stelde laat zich niet helemaal ontkennen. Maar terwijl die van Saddam een vrije hand had gekregen, was Bafel door zijn vader naar Engeland teruggestuurd nadat hij in 2004 in verband was gebracht met de dood van een lid van een Koerdische islamitische partij.

Mam Jalal, of Oom Jalal zoals hij liefkozend werd genoemd, keerde nooit meer terug naar de macht en jarenlang was zijn weduwe Hero Khan de bepalende factor in de partij. Onder haar invloed kon Bafel terugkeren. Hij trouwde de dochter van een vooraanstaande PUK-politicus, maar pas na de dood van zijn vader in 2017 stapte hij in het politieke spotlicht. Dat leidde ertoe dat de PUK hem begin vorig jaar tot leider koos, maar wel in een gedeelde functie met zijn neef Lahur Talabani.

Daarmee was de wens van Mam Jalal, dat hij zou worden opgevolgd door Barham Saleh, ter zijde geschoven voor een opvolging binnen de familie, zoals Hero Khan die wenste. Overigens is Saleh toch elders in Talabani’s voetsporen getreden: hij is momenteel president van Irak.

Neef Lahur was na Bafels vertrek uitgegroeid tot de veiligheidschef van de partij en van de regio in het oosten van de Koerdische regio die onder invloed staat van de PUK. Van alle zijden, ook onder diplomaten en lokale waarnemers in Sulaymania, werd hij getipt als de opvolger van zijn oom Jalal – tot Bafel terugkeerde op het toneel.

Compromis

Nadat vorig jaar een compromis was bereikt door een gedeeld partijvoorzitterschap voor de neven, bleven beiden zich ondertussen profileren door eigen media op te richten. Dat is een bekend verschijnsel in Irak, waar niet alleen iedere partij eigen media heeft, maar ook rivaliserende personen binnen partijen en families.

Tijdens Bafels afwezigheid had Lahur veel macht vergaard, onder meer door op belangrijke plaatsen in het veiligheidsapparaat zijn mensen te benoemen. Of het feit dat hij jarenlang de gedoodverfde leider van de PUK was hem uiteindelijk de das om heeft gedaan is onduidelijk. Er wordt ook gezegd dat hij zich teveel zou hebben weten te verrijken. Of de geruchten over een mislukte poging om Bafel te vergiftigen kloppen is ook niet duidelijk. Lahur’s media spraken van een ‘soft coup’. Opvallend is echter dat Lahur zich er niet tegen heeft verzet.

Of is het een conflict tussen de Talabani’s en de familie van Hero Khan? Ook Hero komt uit een machtige familie van PUK-oprichters. En misschien gaat het wel om het oude adagium dat de rol in de partij voortkomt uit je aandeel in de strijd (tegen Saddam, voor onafhankelijkheid). Of is het een conflict tussen de oude garde en de nieuwe.

Feit is dat de afgelopen dagen alle belangrijke functies in het uitgebreide veiligheidsapparaat van partij en provincie die in handen waren van Lahur-getrouwen, zijn overgenomen door Bafel’s mannetjes. Lahurs media zijn overgenomen door de PUK, en er zijn berichten dat ook zijn bedrijven hem zijn ontnomen. En sinds 12 juli staat Bafel bekend als de enige voorzitter van de PUK, met nadrukkelijke steun van zijn broer Qubad en andere oudgedienden in de partij (onder wie zijn schoonvader). Mam Jalal’s weduwe is van het toneel verdwenen; er gaan al langer geruchten dat ze leidt aan dementie.

Rol KDP

Via sociale media speculeren Koerden op een mogelijke rol van de grootste Koerdische partij KDP in Lahurs val. De machtigste partij in Koerdistan zou hem vanwege zijn vriendschapsbanden met de PKK en zijn houding die als anti-KDP werd gezien, graag kwijt hebben gewild. Bij de bemiddeling om te voorkomen dat de coup tot militair geweld zou leiden, waren volgens de berichten zowel Teheran als Washington als de Iraakse president Barham Saleh betrokken.

Hiermee is de opvolging binnen een Koerdische partij via de familielijn nu echt een feit. Jalal Talabani is vier jaar na zijn dood opgevolgd door zijn oudste zoon. Zijn jongste zoon is vicepremier in Erbil. Bij de KDP, waar met enig leedvermaak naar Sulaymaniya wordt gekeken, is eenzelfde proces aan de gang.

Masrour, de oudste zoon van oud-president Massoud Barzani had ook de veiligheidsdienst onder zich. Sinds 2019 is hij premier, een baan die jarenlang in handen was van zijn neef Nerchirvan, die inmiddels zijn oom Massoud is opgevolgd als president.

Ook tussen deze neven is er de liefde ver te zoeken, maar dat is tot nu toe niet tot een openlijke uitbarsting gekomen. Wellicht komt dat door de rol die de 74-jarige Massoud Barzani, als pater familias van de clan en leider van de KDP nog steeds speelt. Maar ook bij de Barzani’s is de vraag wat er gebeurt als deze sterke man wegvalt.

Goran

Schermutselingen van vaders en zonen in andere partijen vallen hierbij in het niet. Opvallend genoeg speelt het ook bij de veranderingspartij Goran, die is opgericht uit verzet tegen het nepotisme in de PUK. Daar hebben twee zonen van de enkele jaren geleden overleden partijoprichter en -voorzitter Nawshirwan Mustafa beslag gelegd op de heuvel waarop het hoofdkwartier van de partij staat.

Hun vader had die grond als persoonlijk bezit geregistreerd om te voorkomen dat de overheid er, om de partij dwars te zitten, beslag op zou kunnen leggen. Dat levert een verdeelde partij op, waarbij een deel een toekomst ziet met de zonen in de leiding.

En de Koerden? Die kijken ernaar, roddelen erover, speculeren wie er wint. En verschuiven soms hun loyaliteiten als ze zien dat het nodig is. Maar ze maken zich ook zorgen. Want al met al gaat het in Koerdistan economisch en politiek niet echt goed. Velen zitten al vele maanden zonder salaris omdat de regering geldgebrek heeft. Een beetje Dynasty is wel spannend, maar helpt niet echt om de regio weer stabieler te maken.