De hoofddoek is niet de schuldige

Voor de vrouw in de Arabische wereld zit vooruitgang niet in het afschaffen van de hoofddoek, en zelfs niet in opleiding, banen en toegang tot de regeringsmacht. Een mentaliteitsverandering is nodig, van mannen én vrouwen.

Judit Neurink, Erbil/Athene

Vol weemoed delen jonge vrouwen in Irak foto’s uit de jaren zeventig. Ze zijn genomen in eigen land, maar dat had net zo goed in Amsterdam kunnen zijn, of Rome, of Athene. Vaak staan hun ouders erop, in de kleding die we kennen uit die jaren van popmuziek en de pil: de minirokken, en broeken met wijde pijpen. Ze zijn hip, en de sfeer lijkt vrij en gelukkig. Zó anders dan nu, zeggen die vrouwen dan.

Wat is er veranderd? De kleding, jazeker. Die korte rokjes zouden nu grote problemen opleveren. Vrouwen bedekken hun schouders en achterwerk, maar ook hun knieën. En een meerderheid draagt een hoofddoek, al hoeft dat niet zo’n strenge te zijn dat je geen haartje kunt zien.

Moet je geen hoofddoek om, wordt ook mij vaak gevraagd. O, ik heb foto’s met losse en strengere hoofddoeken uit Iran, sommige conservatieve plaatsen in Irak en Egypte, en Saoedi-Arabië. Maar vaak niet omdat moet, maar omdat het veiliger is of omdat ik niet teveel wil opvallen. Of als een gebaar van respect, zoals in heilige steden als Qoms en Najaf. In veel Arabische landen is dat ding niet nodig, en thuis in Iraaks Koerdistan al helemaal niet.

Eronder

Maar het is fout om op die doek te focussen, want het gaat om wat eronder gebeurt. Daar zie je vrouwen wel een voorzichtige inhaalslag maken.

Het grote voorbeeld zijn de Iraanse universiteiten, waar de meerderheid inmiddels vrouw is. Dankzij die hoofddoek, trouwens. Want conservatieve ouders zagen in het feit dat hun dochters die droegen een garantie dat ze veilig zouden zijn. Ze stroomden in op alle studies, ook de exacte, en daarna in de banen, al maakt de geboorte van een kind nog steeds vaak een einde aan die carrière.

Ook in andere landen in het Midden-Oosten vergaren vrouwen kennis en passen die toe. Het is verheugend nieuws dat in de jongste Libanese regering vier vrouwen ministersposten vervullen. Onder hen is de eerste Arabische minister van Binnenlandse Zaken. Dat feit alleen al geeft iets aan: dat het in de Arabische wereld tot 2019 heeft geduurd voor een vrouw goed genoeg werd geacht voor die post – zelfs in het toch als een van de liberalere Arabische staten bekendstaande Libanon.

Positieve ontwikkelingen. Maar de bodem waarin die vallen, blijft voor vrouwen weinig vruchtbaar. Want hun rechten zijn beperkt, met als belangrijk struikelblok het recht dat vaders, broers en echtgenoten over hen hebben. Want die beslissen over hun levens. Maar ook het feit dat mannen door opvoeding, maatschappij en cultuur menen dat het vooral om hen daait in deze wereld.

Tegenwerking

Vrouwen die daarop willen inbreken, worden tegengewerkt. Kijk naar May Chidiac, de nieuwe Libanese minister; een journalist en activist die na vele malen met de dood te zijn bedreigd in 2005 een arm en been verloor door een bom onder haar auto. Afgelopen jaar werden in Irak vier vrouwen vermoord die alle drie op hun eigen manier aan de weg timmerden, met als bekendste Instagram-model en -persoonlijkheid Tara Fares die in haar auto doodgeschoten werd.

Steek je hoofd als vrouw boven het maaiveld uit, en je zult het weten. Een vriendin van me uit Basra die een mooie functie had op het Amerikaanse consulaat, ontvluchtte Irak na bedreigingen. Een andere, die opvanghuizen leidt voor mishandelde vrouwen, verruilde Bagdad lange tijd voor het veiliger Koerdistan. Hoewel al jaren een kwart van de zetels in het Iraakse parlement voor vrouwen is gereserveerd, wordt de situatie voor vrouwen niet echt beter.

Ik zocht naar cijfers, en vond alleen oude, uit 2010, maar ik verwacht niet dat die erg veranderd zijn. Een op de vijf Iraakse vrouwen (21 procent) tussen de 15 en 49 is slachtoffer geweest van huiselijk geweld. In 83 procent van de gevallen wilde de echtgenoot haar gedrag ‘bijsturen’. Van de Iraakse vrouwen denkt bijna 60 procent dat mannen hun vrouwen mogen slaan, op het platteland bedraagt dit cijfers zelfs 70 procent.

Ook buitenshuis is het geweld tegen vrouwen aanzienlijk. In Iraaks Koerdistan is een nieuwe regeling ingesteld die reizen voor vrouwen veiliger moet maken. Vanwege chauffeurs met verkeerde intenties durven ze bijna niet met de taxi, terwijl er geen openbaar vervoer is. Er is een noodlijn opengesteld waar vrouwen seksuele misdragingen kunnen melden, en chauffeurs moeten voortaan hun naam en toenaam zichtbaar maken in de taxi.

Mes

Vrouwen zonder hoofddoek hebben meer kans om lastiggevallen te worden dan die met, maar ook die laatste ontkomen er niet aan, en sommigen stoppen zelfs een mes in hun tas voor ze in een taxi stappen. Want het probleem zit in de hoofden van de mannen, maar ook in de cultuur.

Moeders voeden hun zonen op als prinsjes, die alles mogen en overal recht op hebben. Hun dochters leren ze dat ze gevaar lopen en beschermd moeten worden. Voeg daarbij de regel dat seks alleen mag in het huwelijk, en je hebt een explosieve mix van frustratie, testosteron en een verwrongen man/vrouw-beeld.

Een van de ernstigste uitwassen daarvan is ISIS, waar alle vrouwen eigendom zijn van mannen en weggestopt worden achter lagen textiel. Maar het uitgangspunt is steeds hetzelfde: waar vrouwen cultureel en juridisch als minder worden beschouwd, leidt dat tot onderdrukking en geweld.

Pleisters

Alles wat nu gebeurt, is pleisters plakken. Noodzakelijk, maar niet voldoende. Zelfs voor de strijd van vrouwen in Iran tegen de hoofddoek, die veel publiciteit krijgt, geldt dat. Verandering komt pas als ook mannen daar de zin van inzien. Soms omdat de economie hen dwingt, maar vooral omdat ze er zelf beter van worden.

We hebben listen nodig, voorbeelden en rolmodellen. En veel mannen die anderen overtuigen van het voordeel dat ze zullen hebben als ze vrouwen hun rechten gunnen. Een betere band met je kinderen, bijvoorbeeld. Meer vrije tijd wellicht. Beter bestuur, minder geweld.

Maar evengoed moeten moeders die de aloude cirkel doorbreken, door te beginnen hun zoons en dochters gelijk te behandelen. Want de mentaliteitsverandering begint bij hen.