De ene oorlog is niet beschaafder dan de andere

De oorlog in Oekraïne leidt tot tweespalt. Die gaat over beschaafde landen in oorlog, tegenover vermeend onbeschaafde. Beschaafde slachtoffers, en zogenaamd minder beschaafde. En vooral over welkome hulpzoekenden, en hen die we liever niet zien komen.

Door Judit Neurink

Plotseling was de hashtack #uncivilized trending op Twitter. Dat ging niet over de oorlog in Oekraïne, maar toch ook weer wel. Het ging vooral over het verschil in de benadering van een oorlog dichtbij huis, en andere ver weg, in meer donkere krochten van de wereld.

“Dit is de eerste grote oorlog tussen beschaafde landen in mijn leven,” schrijft een Amerikaanse auteur op Twitter.  Daarmee impliceert hij dat landen als Irak, Syrië en Jemen waar de afgelopen jaren oorlogen woedden, niet beschaafd zijn. Dat komt hard binnen bij de inwoners van die landen, die zich terecht gediscrimineerd voelen.

Want deze schrijver was allerminst de enige. Even een rondje media. Correspondent Charlie D’Agata bij CBS News over Kiev: “Dit is geen Irak of Afghanistan. Dit is een relatief beschaafde, relatief Europese stad.” Bij Al-Jazeera, over de vluchtelingen: Kijk naar “de manier waarop ze zijn gekleed. Dit zijn welvarende, middenklasse mensen. Dit zijn duidelijk geen vluchtelingen die proberen weg te komen uit het Midden-Oosten of Noord-Afrika. Ze zien eruit zoals welk Europees gezin ook waar je naast woont.”

Zowel D’Agata als Al-Jazeera hebben hiervoor hun excuses aangeboden; zo was het niet bedoeld, onzorgvuldig geformuleerd, sorry. Maar dat geldt niet voor de vele andere verslaggevers en journalisten die zich op deze manier uitlieten.

“Deze keer is de oorlog fout omdat de mensen op ons lijken en Instagram en Netflix hebben. Het is geen arm, ver land meer.” (Daily Telegraph) “Het ondenkbare is gebeurd. Dit is niet een onderontwikkeld, derdewereldland, dit is Europa!” (ITV) “We leven in de 21ste eeuw, we zijn een Europese stad en we liggen onder vuur van kruisraketten alsof we in Irak of Afghanistan zijn!” (BFM TV)

Twee maten

Het is meten met twee maten, maar ook impliciet racisme. Het feit dat correspondenten met dit soort uitlatingen niet teruggefloten worden door hun redacties geeft echter aan dat het daar niet opvalt als iets dat niet in de haak is.

Al denk ik ook dat een van de journalistieke wetten over nieuws meespeelt: voor nieuws geldt dat hoe verder weg het gebeurt, hoe minder interessant het wordt gezien voor lezer/kijker/luisteraar. Daarom ook had de oorlog in Oekraïne al in de eerste dagen meer nieuwsuren gevuld dan die elders in de afgelopen jaren.

Toch zijn er journalisten die menen dat deze oorlog de eerste is die wordt gedomineerd door sociale media; alsof de video’s uit Syrië de afgelopen jaren niet hebben laten zien dat de Russen ook daar ziekenhuizen, woonwijken en burgers op de vlucht bombardeerden. Alsof de strijd tegen ISIS niet te volgen was via Twitter en Facebook. En alsof buiten Europa en de VS smartphones alleen worden gebruikt om mee te bellen.

Wat het meest steekt is toch het vooroordeel dat Kiev beschaafder zou zijn dan bijvoorbeeld Damascus en Bagdad. Journalist Kim Ghattas wijst erop dat Damascus een van de langst-bewoonde steden is die tot de burgeropstand tegen de Syrische dictator Bashar al-Assad heel lang vrede kende.

Beschaafd?

Wie is er beschaafd, vragen twitteraars uit Irak en Syrië zich dan ook af, terwijl ze erop wijzen dat Irak de bakermat van de beschaving is, dat hier de grote ontdekkingen zijn gedaan zoals het wiel, het schrift, medicijnen, wiskunde, algebra, wetgeving, enzovoorts.

Ze wijzen erop dat ook daar meerdere talen worden gesproken, en het nieuws in de wereld wordt gevolgd. Dat er goed opgeleide artsen en rechters zijn, activisten, mensen die bij de VN werken en onafhankelijke vrouwen.

Yezidi-activist Murad Ismael stelt vast dat op de achtergrond het gevoel meespeelt dat mensenrechten niet voor iedereen gelden, waardoor lijden in onbeschaafde landen minder erg is. “Ik heb van de yezidi-genocide geleerd dat we heel weinig betekenen op de schaal van waarde.”

Het meten met twee maten gaat ver. Zo wordt Europeanen die in Oekraïne willen gaan vechten geen strobreed in de weg gelegd; meerdere veteranen hebben zich al bij het Oekraïense leger aangesloten om met hun kennis en ervaring te helpen bij de strijd. Daarentegen zijn Europeanen en Amerikanen die naar Syrië gingen om de Koerden te helpen in de strijd tegen de terreurgroep ISIS, na terugkeer naar hun land berecht en vastgezet.

Het ene verzet is het andere niet, in de ogen van veel Europeanen. Palestijnse vrouwen die zich tegen de Israëlische bezetting verzetten worden opgepakt en als terrorist gelabeld, zonder dat daar veel protest tegen komt. De Oekraïense vrouwen die zichzelf met een geweer fotograferen worden echter gevierd als vrijheidsstrijders.

Gastvrij

En nog pijnlijker is het voor velen uit het Midden-Oosten om te zien dat dezelfde grenzen die voor hen onneembaar zijn, gastvrij openstaan voor Oekraïense vluchtelingen. Dezelfde Poolse grenswachten die Afghanen, Irakezen en Syriërs terugstuurden naar de kou, sneeuw en bevriezing in het grensgebied met Wit-Rusland, verwelkomen de Oekraïners. Dat gewone (Poolse) burgers bij de grens in de rij staan om hen onderdak aan te bieden stemt jaloers en bitter.

Wat het nog erger maakt is dat politici die Oekraïners ‘intelligente, opgeleide vluchtelingen’ noemen ‘die geen terreur komen verspreiden’ – alsof iedere vluchteling uit het Midden-Oosten en verderop dat wel zou doen.

In zeven dagen vluchtten ongeveer evenveel Oekraïners naar de EU als tijdens de Syrië-crisis in het hele jaar 2015. Dat leidde toen tot een steeds strenger asielbeleid, afspraken met Turkije en Libië over het tegenhouden van vluchtelingen, vreemdelingenhaat en grotere populariteit voor rechts en extreemrechts. Hoe anders is de situatie nu. Asielregels worden opengebroken, strenge toelatingsinterviews zijn er niet meer en de Oekraïners mogen voorlopig gewoon blijven.

Buitenlanders

Het duurde even voordat er aandacht was voor het lot van de buitenlandse burgers en studenten die legaal in Oekraïne wonen en de bommen willen ontvluchten. Ze worden niet geholpen om te evacueren, en als ze zelf naar de grens weten te komen houden de Oekraïense grenswachten hen daar tegen.

Terwijl ministers van buitenlandse zaken uit landen als Nigeria en Ecuador de Oekraïners opriepen hun onderdanen te laten vertrekken, gaf hun Oekraïense ambtgenoot aan dat het allemaal gewoon het gevolg was van de chaos aan de grenzen. Er zouden geen officiële beperkingen zijn.  Excuses kwamen alleen van een Oekraïense journaliste, die stelling nam tegen dit soort discriminatie van haar landgenoten.

In een oorlog wordt alles zwart en wit. En dat een oorlog in Europa meer aandacht krijgt dan een in Verweggistan is op zich niet vreemd; het hemd is nu eenmaal nader dan de rok. Ook speelt mee dat deze oorlog directe gevolgen kan hebben voor onszelf in Europa, als die zich uitbreidt en helemaal als er kernwapens in het spel komen.

Maar slachtoffers zijn slachtoffers, welke nationaliteit, kleur of godsdienst ze ook hebben. En terwijl we weten wat er gebeurt als we mensen op grond van die achtergrond verschillend behandelen, gebeurt het toch opnieuw.

Ontzeggen

Terwijl Oekraïne alle aandacht krijgt, verdwijnt de oorlog in Syrië en Jemen nog verder uit de aandacht. En terwijl Oekraïners onderdak krijgen, stappen oorlogsvluchtelingen uit andere landen in wankele bootjes en verdrinken ze op weg naar diezelfde veiligheid als Oekraïners zoeken. Niemand zal de Oekraïners in hun zo donkere dagen die aandacht en hulp ontzeggen. Maar beschaafder dan andere oorlogsslachtoffers zijn ze niet.

En ze zijn niet alleen in hun lijden, en dat van hen is niet minder of minder erg dan dat van anderen. Oekraïense burgers hebben net zomin om de oorlog gevraagd als die anderen. En ze zijn niet minder bang, koud, moe en opgejaagd dan anderen in dezelfde situatie, welke kleur of religie die ook hebben.