Hoe verander je een narcostaat in een normale?

Assad maakte van Syrië niet alleen een narcostaat, hij creëerde een behoefte aan captagon door de markt in het Midden-Oosten te overspoelen. En maakte Syrië verslaafd aan de inkomsten. Kunnen de nieuwe machthebbers het land wel zonder opbouwen?

Door Judit Neurink

Opeens waren ze overal op sociale media: beelden van plekken waar in Syrië de drug captagon is geproduceerd. Dat die illegale productie en export met jaarlijks zo’n tien miljard dollar de belangrijkste inkomstenbron vormde voor Assad en zijn vrienden wisten we al. Maar dat het voor de meeste Syriërs een goed bewaard geheim was niet.

Nog even de feiten. We kennen captagon vooral vanwege het gebruik door de terreurgroep ISIS, die de apotheken in nieuw veroverd gebied afstruinde naar amfetamine om de angst weg te nemen bij haar strijders. Daarna begon ze het zelf te maken, en al gauw niet alleen voor eigen gebruik.

De drug is enige tijd op de markt geweest als angstremmend middel bij psychoses, maar vanwege het verslavende effect in de jaren tachtig verboden. Behalve dat het angst remt blijf je er wakker van. De drug is makkelijk en goedkoop te maken; in Syrië werden amfetamine, ether en cafeïne vermengd. Je maakt een pil voor een paar cent en verkoopt die voor prijzen die oplopen tot wel 25 dollar per stuk.

Dat bedrag wordt er in Saoedi-Arabië voor betaald onder de rijke elite. Maar ook in Jordanië, de Golfstaten en Irak zijn er mensen aan verslaafd geraakt. Die landen voeren al een jarenlang strijd tegen de illegale invoer ervan. Aan de Jordaanse grens kwam het dikwijls tot gewapende strijd met smokkelaars die door Assads leger werden beschermd met onder meer surveillance drones.

Verstopt

De opening van de productieruimtes  – in paleizen, militaire hoofdkwartieren en geconfisqueerde fabrieken – toont hoe (deel van) de smokkel te werk ging. Verstopt in plastic namaakfruit, in meubels, in elektrische apparaten, in bouwmaterialen. Steeds nieuwe en creatieve oplossingen om de controles te ontlopen. De grootste fabriek die in Douma (net buiten Damascus) werd aangetroffen  had zelfs de hele lijn: van maken tot verbergen en afvoeren.

Dit was ooit een patatfabriek, maar werd in 2018 geconfisqueerd. De buurt er omheen had geen idee wat er geproduceerd werd, al was wel de vreemde stank ’s nachts opgevallen. Toen de eigenaar kort na de val van Assad uit het buitenland terugkeerde, zag hij dat er een poging was gedaan bewijs te verbranden. De brand had de buurt gealarmeerd die toen de pillen ontdekte.

Internationaal onderzoek heeft vastgesteld dat leden van de familie Assad betrokken waren bij de productie, en met name zijn broer Maher en enkele neven. Verder waren er zakenlieden met banden met de familie-Assad betrokken, maar ook de Libanese strijdgroep Hazbollah had een rol.

Het geld van de Assads lijkt vooral in Rusland te zijn terechtgekomen. Er zijn meldingen van vliegtuigen waarmee 250 miljoen dollar aan bankbiljetten vervoerd zijn voor de aankoop van luxe flats in Moskou.

Ruil

Geen wonder dus dat de ruil die Arabische staten voorstelden niet werkte. Ze stonden Assad toe terug te keren in de Arabische Liga, als hij de export van drugs terugdrong waar hun jeugd aan kapot ging (en gaat). De vondst van de vele fabriekjes laat wel zien dat dit een loze belofte was.

De reactie van burgers op de ontdekte fabriekjes is opmerkelijk: ze zijn vooral boos dat Assad zich onder hen neus verrijkte als een van de grootste drugsbaronnen ter wereld. Wat opvalt dat mensen niet bezig zijn om de productiecentra leeg te roven, zoals ze doen met Assads paleis. De pillen zijn goudgeld waard, maar het heeft er alles van dat burgers die vooral proberen te vernietigen.

De vraag is wat er in Syrië gebeurt met deze toxische erfenis. De drugs leverden immers vele malen meer op dan de productie van meer normale goederen. Vergelijk: voor het belangrijkste exportproduct olijfolie is dat zo’n 122 miljoen dollar per jaar. Captagon moet jaarlijks zeker tien miljard en misschien tientallen meer hebben opgebracht.

Het zal niet makkelijk zijn om na al die oorlogsjaren zomaar weer een gezonde economie op te bouwen. Dat is waar de overgangsregering die de rebellen hebben ingesteld zich voor gesteld ziet. Alleen als de Syriërs de omwenteling ook in positieve zin in hun portemonnee voelen, kan er stabiliteit ontstaan.

Uitgewoond

De Assads hebben hun land uitgewoond; hun erfenis is vergelijkbaar met die van Saddam Hoesseins in buurland Irak. Daar zijn de industrie en landbouw meer dan twintig jaar na zijn val nog steeds niet terug op enig acceptabel niveau. Daar is de staat totaal afhankelijk van de olie-inkomsten.

Syrië heeft die ook, maar kampt ook met enorme buitenlandse schulden en een land dat totaal in puin ligt. Miljarden aan schuld aan Iran bijvoorbeeld voor de levering van olieproducten (tachtig procent daarvan kwam uit Iran notabene). Waar komt de benzine straks vandaan? Assad overleefde op de druginkomsten – hoe gaan de rebellen dat doen? Hoewel ze niet helemaal vergelijkbaar zijn; van de Taliban in Afghanistan weten we dat die aanvankelijk de opiumindustrie verboden, maar daar later op terugkwamen.

En dan is er nog het feit dat Syrië inmiddels voorzag in zo’n tachtig procent van de captagon-behoefte. Een behoefte die de Assads voedden door markten te overspoelen, en waardoor nu een onvervulde vraag ontstaat. Zo gauw de lokale drugsleveranciers door hun voorraden heen raken, zal de prijs stijgen. En dan is de vraag wie er in het gat springen dat nu is ontstaan.

Dat kunnen pro-Iraakse milities in buurland Irak zijn, maar waarnemers sluiten de kans niet uit dat de rebellen zich toch gedwongen zullen voelen de productie terug te brengen. Omdat ze zonder de inkomsten de steun van de bevolking zullen verliezen.

Vrijheid

Nu gaat het nog allemaal nog om vrijheid, en genieten Syriërs met massale betogingen  en het terugvinden van familieleden in Assads martelgevangenissen van de veranderingen. Toeterend rondrijden, Assads portretten neerhalen, kapotte tanks verkennen.

Een bericht op de telefoon: ‘Vrij Syrië, het licht gaat opnieuw aan, na lange duisternis’. Ja, maar hoe? Want al snel zal de behoefte aan normaliteit het overnemen. Aan gewone levens met inkomens en manieren om die te verwerven, aan winkels die verkopen wat nodig is. Wie er ook aan de macht is, dat is de grootste uitdaging voor nu en de toekomst.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik artikelen blijven schrijven over het Midden-Oosten.