Nieuwe regering Bagdad brengt vooral instabiliteit

De moord op een Amerikaan in Bagdad is niet los te zien van de komst van een nieuwe Iraakse regering. Want die vergroot de macht van de milities en brengt Iran terug aan de knoppen.

Door Judit Neurink

Een Amerikaanse hulpverlener die in Bagdad wordt doodgeschoten, in zijn auto met zijn vrouw naast zich en zijn kinderen op de achterbank. Klemgereden in de wijk Karada, waar hij woonde, en vanuit een tweede auto geliquideerd. Een gerichte actie, professioneel uitgevoerd want het gezin blijft ongedeerd.

Bagdad, dat door buitenlanders zo veilig werd beschouwd dat ze er met hun gezinnen en zonder beveiliging wonen, is deze week met zijn neus op de feiten gedrukt. Want de door buurland Iran gesteunde Iraakse sjiitische milities voelen zich sterk en onbedreigd, nu met premier Sudani hun politieke patroons weer aan de macht zijn.

Daarmee kwam een eind aan een veel gematigder interim-regering, die van oud-premier Kadhimi. Die probeerde langs de rotsen van de pro-Iraanse milities heen te laveren en de banden met (soennitische) buurlanden zoals Saoedi-Arabië en Jordanië aan te halen. Tegelijkertijd komen er partijen terug aan de macht die twee jaar geleden door massale protesten het veld moesten ruimen.

Intrekken

Sudani heeft zijn eerste dagen vooral besteed om beslissingen van Kadhami in te trekken en ambtenaren die trouw aan hem waren te vervangen door mensen die door de verschillende sjiitische partijen naar voren zijn geschoven. Ook Kadhami’s veiligheidschef moest het veld ruimen. Ruzie tussen diezelfde partijen over een opvolger zorgt daar nu voor een vacuüm. Sudani heeft dan ook het ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen een commissie te vormen om de moord te onderzoeken.

Hulpverlener Stephen Troell leidde met zijn vrouw een school in Bagdad waar Engelse les werd geboden, voor een Amerikaanse NGO. Uit zijn sociale media is op te maken dat hij handelde vanuit zijn (christelijke) geloof en zijn voornemen Irakezen te helpen. Ook blijkt dat hij zich thuisvoelde in Bagdad en zich er veilig waande, wat geïllustreerd wordt met selfies met zijn vrouw bij de Tigris en de boekenmarkt in Mutanabbistreet. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat hij als missionaris in Irak was en de opdracht voelde om zich met ‘zijn vijanden’ te verzoenen, wat ook een reden kan zijn geweest voor de moord.

Onder de buitenlandse gemeenschap is de angst groot dat met de aanslag een eind komt aan de rust en relatieve veiligheid. Sinds de val van ISIS in 2017 hebben veel buitenlandse bedrijven die voorheen alleen in de Koerdistan Regio actief waren, kantoren geopend in de Iraakse hoofdstad. Winkelcentra zijn uit de grond gestampt en nieuwe restaurants geopend.

Na de aanslag hebben sommige bedrijven voorlopige veiligheidsmaatregelen afgekondigd voor hun vestiging in Bagdad. Niemand wil natuurlijk terug naar het verleden waarin als gevolg van militiegeweld ontvoeringen en moorden aan de orde van de dag waren. Men kijkt dan ook bezorgd welke maatregelen de nieuwe premier neemt om een nieuwe cirkel van geweld te voorkomen.

Milities

Dat de moord moet worden toegeschreven aan een van de door Iran gesteunde milities staat eigenlijk wel vast. Alleen zij zijn, met hun door Iran geleverde kennis en opleiding, in staat tot zo’n gerichte actie, zoals ze eerder hebben getoond met aanslagen op critici (zoals de prominente Iraakse Hisham al-Hashimi). Bovendien komt met de komst van Sudani’s regering er ook weer druk te staan op de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Irak. Die is al afgebouwd tot hulp bij het bestrijden van ISIS en het voorkomen van een terugkeer van de terreurgroep, maar sjiitische partijen willen af van alle Amerikaanse bemoeienis.

Een militie die Saray Ahl al-Kahf of Ashab al-Kahf (Vrienden of Mensen van de Grot) heet, zou de verantwoordelijkheid hebben opgeëist, als vergelding voor de moord bijna drie jaar geleden op de Iraanse generaal Qassem Soleimani en de Iraakse militieleider Abu Mahdi al-Muhandis.

In buurland Iran wijzen echter ook vingers naar de Iraanse regering zelf, vanwege het feit dat Teheran de VS ervan beschuldigt achter de huidige protesten in het land te zitten. Iraanse functionarissen hebben daarom al met wraak gedreigd, en dit zou daar een uitvoering van kunnen zijn.

Drone

Het is dan ook niet verbazend dat een drone-aanval die een dag later plaatsvindt op pro-Iraanse milities aan de Iraaks-Syrische grens onmiddellijk aan de VS wordt toegeschreven. De aanval is gericht op tankers met Iraanse olie die voor Libanon bestemd waren, en er wordt ook gesproken over vrachtwagens met wapens. Er vallen zeker vijftien doden. De Amerikanen erkennen dat er een aanval was, maar bezweren er zelf niet verantwoordelijk voor te zijn.

Even daarna komen Libanese media met de suggestie dat het een Israëlische aanval was, gericht tegen de bewapening van de Libanese Hezbollah door Iran. Israël heeft in haar strijd tegen de Iraanse invloed in Syrië en Libanon al veel van dit soort aanvallen in Syrië uitgevoerd tegen pro-Iraanse groepen.

Met het vertrek van de interim-regering lijkt ook de rol van Irak in de regio te veranderen. Dat valt op te maken uit een nieuwe verslechtering van de relatie tussen Saoedi-Arabië en Iran. Kadhimi had een bemiddelingstraject weten op te zetten met vijf sessies in Bagdad, dat echter totaal in elkaar geklapt blijkt na zijn vertrek. Hij wilde Irak daarmee omvormen van het strijdtoneel waarop de twee landen ruzies met elkaar uitvochten, tot een arena voor regionale dialoog.

Kort na het aantreden van Sudani, maakte Riaad bekend dat het sterke aanwijzingen had dat Teheran aanvallen op Saoedi-Arabische doelen had gepland om de aandacht van de binnenlandse protesten af te leiden. Om dezelfde reden zouden er plannen zijn voor aanvallen op Iraaks-Koerdistan. De Amerikanen namen de dreiging zo serieus dat ze hun troepen in het Midden-Oosten in staat van de hoogste paraatheid brachten, al ontkende Teheran de berichten.

Onzeker

Met het aantreden van een nieuwe regering in Irak, die niet alleen als vanouds uiterst corrupt is (want macht betekent zelfverrijking) maar ook de Iraanse belangen dient, is een nieuwe, onzekere situatie ontstaan. Wat doen de sjiitische milities, en de aanhangers van Moqtada al-Sadr, die immers voorlopig uitgespeeld is nu hij buiten de macht is gehouden? En wat doet de protestbeweging, nu alle inzet van twee jaar geleden voor niets blijkt te zijn geweest? En zeker even belangrijk: hoe gaat Teheran om met haar hernieuwde greep op de macht in Bagdad?

De eerste slachtoffers van deze nieuwe instabiliteit zijn de vrouw en kinderen van Stephen Troell, die van een echtgenoot en vader zijn beroofd. Maar zij zullen zeker niet de laatsten zijn.