De gevaren op de weg naar veiligheid

Voor vluchtelingen wordt de weg naar veiligheid steeds gevaarlijker. Yezidi’s die proberen illegaal naar Europa te komen, omdat de legale weg te lang duurt en vastloopt, belanden in de handen van smokkelbendes die hun geld roven, en als ze de kans krijgen, ook hun organen.

Door Judit Neurink

In Ter Apel op straat slapen – het is maar een van de risico’s van je land ontvluchten. Het laatste, hopelijk, van een hele reeks. Want vluchtelingen die Nederland (of Duitsland, Engeland, Frankrijk) bereiken hebben meestal een hele reis met allerlei gevaren achter de rug, waarvan veel Europeanen zich maar nauwelijks een voorstelling kunnen maken.

Vluchtelingen die Turkije bereiken, willen daar meestal niet blijven. Dus gaan ze in zee met smokkelaars die hun verder helpen naar een Europese bestemming.

Daarbij geldt als het grootste gevaar om te verdrinken. Teruggeduwd worden op zee tussen Turkije en Griekenland is daarbij vergeleken een klein risico. Om dat te omzeilen kiezen steeds meer vluchtelingen (en smokkelaars) voor de veel langere tocht, van Turkije onderlangs Kreta naar Italië. Met grotere boten, die opnieuw veel te vol worden gestouwd en daardoor vaak in de problemen komen.

Ze krijgen motorpech, drijven af, soms helemaal tot nabij het Griekse eiland Zakynthos, maar de stroming wil hen ook nog wel eens afleveren in Libische wateren. Dan worden ze opgepakt door de (door de EU betaalde) Libische kustwacht, en komen onder onmenselijke omstandigheden totaal berooid terecht in kampen. Vooral voor vrouwen zijn dit vreselijke plekken. Maar de meesten van hen zwijgen over de verkrachtingen. De enige manier uit die situatie is na bemiddeling van NGOs – en dan terug naar huis.

Genegeerd

De gevaren van de weg zijn deels bekend, maar worden vooral ook genegeerd. Wie ervoor waarschuwt, krijgt nogal eens het verwijt ‘je wilt niet dat we gaan’. Vluchtelingen houden zichzelf voor dat het toch niet erger kan zijn dan de situatie in eigen land die ze echt niet meer verdragen. En daar wordt misbruik van gemaakt door mensen die in die wanhopige reislustigen vooral een manier zien om makkelijk geld te verdienen. Want in de mensensmokkel gaan miljoenen om.

Het is big business geworden. Waarvan ook yezidi’s het slachtoffer worden, acht jaar nadat ISIS hun steden en dorpen binnenviel en een genocide uitvoerde, en er tienduizenden in tentenkampen in Iraaks-Koerdistan terechtkwamen. Hun asielaanvraag via de VN in landen als Australië, Canada en Duitsland sleept al jaren voort. Steeds meer van hen verruilen dezer dagen die uitzichtloosheid en de discriminatie in Irak voor het droombeeld van een stabiel bestaan in Europa.

De tijd is voorbij dat yezidi’s er na hun aankomst in Europa zelf voor zorgden dat hun familieleden zich veilig bij hen konden voegen. Nu spelen ze hooguit nog een rol aan het begin, om het contact te leggen tussen vertrekker en netwerk, als ‘wegvoorbereider’.

Murad Ismael, een yezidi-activist in de VS met veel contacten en status binnen en buiten de gemeenschap, waarschuwt hen vergeefs voor de vele gevaren onderweg. Via Whatsapp vertelt hij emotioneel over de 130 yezidi’s die al weken buiten een kamp in het Griekse Serres gestrand zijn, omdat in dit aanmeldkamp geen plek is. In dit Griekse Ter Apel zitten al meer dan duizend mensen, onder wie voornamelijk yezidi’s.

Begrip

Ismael probeert in contact met de Griekse autoriteiten te bewerkstelligen dat er plek wordt gemaakt in andere kampen, al voelen de yezidi’s zich het veiligst bij elkaar na eerdere slechte ervaringen met radicale moslims in andere Griekse kampen. Hij heeft er vertrouwen in dat het zal lukken, want de Grieken tonen veel begrip voor wat de yezidi’s is overkomen.

En zij zijn al in Griekenland aangekomen, waar nu het wachten is de uitkomst van hun asielaanvraag. Anderen hebben minder geluk. Zo kwam een groep van twaalf yezidi’s bij een poging zich vanuit Turkije naar Griekenland te laten smokkelen onlangs in pijnlijke aanvaring met een criminele bende. Onder hen waren vooral vrouwen en kinderen en meerdere leden van een familie.

De bende nam de groep in Istanbul gevangen, nam al hun telefoons in beslag, sloeg en mishandelde hen. Ze dwong hen in contact met hun familie te melden dat ze veilig bij het Serreskamp in Griekenland waren aangekomen. Want daarmee zou het geld worden vrijgegeven dat voor de smokkelaars was veiliggesteld in afwachting van een geslaagde reis.

Intussen stuurden de smokkelaars hun (valse) geolokatie en een video van het ‘bewijs’ dat ze buiten het Serreskamp waren. De bange achtergebleven familie deed wat hen werd opgedragen en maakte in totaal 60.000 euro (5000 per persoon) via Moneygram over naar Pakistan. Pas daarna werden de gegijzelden in Istanbul vrijgelaten.

Daarna zouden enkele andere criminelen geprobeerd hebben hen opnieuw te ontvoeren, waarna ze zich doodsbang bij het eerste politiebureau meldden dat ze konden vinden. Deze keer zou het de bende gaan om hun organen, vertelden ze Murad Ismael.

Idee

Volgens hem bestond de bende uit Turken, Pakistanen, Grieken, Koerden en yezidi’s. Die laatsten zijn de ‘wegvoorbereiders’ en hij vraagt zich af of zij enig idee hebben met wie ze in zee zijn gegaan. De Turkse politie is ingeschakeld en hoopt binnenkort arrestaties te kunnen verrichten.

Hij wijst erop dat dit soort criminelen tot alles in staat is. Een van de yezidis vertelde hem achteraf dat een bendelid had gezegd: ‘Ik zie jullie alleen als geld. Dat is alles wat jullie waard zijn, een stapel cash.’

Terwijl de yezidi’s in Turkse opvang wachtten tot hun familie in Koerdistan hun terugreis zou regelen, stuitten ze op een jongen van een jaar of dertien. Toen zijn familie aan de Turks-Griekse grens bij de Evros-rivier moest rennen om aan grenswachten te ontkomen, raakte hij achterop. Daarbij kwam ook hij in handen van een bende die het om zijn organen te doen zou zijn geweest en hem probeerde te drogeren. Hij wist te ontkomen, en is via de familie en hun contact met Murad Ismael inmiddels herenigd met zijn vader.

Voor Ismael zijn dit soort verhalen aanleiding om yezidi’s te waarschuwen voor de gevaren van de weg. “Ze moeten niemand in deze netwerken vertrouwen. Er is geen makkelijke weg. Iemand schreef me zelfs: ‘Als ik geweten gehad dat de weg zo moeilijk was, was ik niet gegaan, zelfs al had ik geld toegekregen.’”

Recht

Ismael wijst erop dat veel yezidi’s recht hebben op legale emigratie vanwege wat ze hebben meegemaakt in Irak en de gevaren die er nog altijd zijn (want ISIS is niet verdwenen). “Mensen moeten duizend keer nadenken voordat ze hun kinderen aan de gevaren van de illegale weg blootstellen en hun leven in de handen leggen van mensensmokkelaarsbendes. En ze moeten niet geloven wat hen wordt verteld over een makkelijke weg. Die weg is nu misschien wel gevaarlijker dan ooit.”