Route van de hoop loopt via Minsk

Een deur op een kier, dat is voldoende om duizenden Koerden onderweg te sturen naar Wit-Rusland. Ontgoocheld, berooid en bang is er voor hen geen risico te groot als dat tot een beter leven kan leiden.

Door Judit Neurink

De Iraakse regering stuurt drie vluchten naar Minsk om Irakezen op te halen die dachten een nieuwe route te hebben gevonden om naar de EU te reizen. Nu de route via Turkije, de Middellandse Zee of de grensrivier Evro naar Griekenland in het winterweer steeds riskanter wordt – vorige week verdronk er nog een Koerdische vrouw – leek de Minsk-route velen een goed alternatief.

Veel van de migranten en vluchtelingen aan de grens tussen Wit-Rusland en Polen komen uit Irak, en met name uit de Koerdische Regio. Toen bleek dat Minsk hen visa aanbood, en er via lokale reisbureaus voor zo’n 3000 euro per persoon pakketreizen in de aanbieding waren via Damascus of Istanbul met hotel en transfer naar de grens, besloten velen de sprong te wagen. In Istanbul kochten ze nog dikke jassen, laarzen en etenswaren om de dagen in de kou aan de grens te overleven voor ze Polen binnen zouden glippen, zoals de smokkelaars en de Wit-Russische regering hen beloofden.

Dat ze terecht kwamen in een politiek mijnenveld, maakte hen niet uit. Dat het autoritaire bewind in Wit-Rusland precies imiteert wat dat in Turkije doet om de EU te tarten, laat hen koud. Er staat een deur op een kier. Als ze op deze manier hun beloofde land maar kunnen bereiken: Duitsland of Engeland.

In die wens staan ze bepaald niet alleen: in de afgelopen zeven jaar verlieten ruim 630.000 Koerden de Koerdische Regio om zich elders te vestigen. Op een bevolking van naar schatting 5,5 miljoen is dat bijzonder veel, en zeker uit een regio die zichzelf vanwege de welvaart en veiligheid tot voor kort trots ‘Het Andere Irak’ noemde.

Vrijheden

Traditioneel zijn er vooral jonge mannen onder hen, die het gebrek aan sociale vrijheden in hun eigen omgeving zat zijn. Die op zoek zijn naar avontuur en vrije seks, want beide ontbreken in de conservatieve Koerdische samenleving, maar ook naar werk en een behoorlijk inkomen. Velen van hen verwachtten na hun studie verzekerd te zijn van een overheidsbaan met weinig werk en een pensioen aan het eind. Maar het Koerdische overheidsapparaat knapt door dit beleid al uit haar voegen, dus zijn die er nauwelijks. En op de vrije markt is het hard werken en weinig verdienen. De beste banen zijn die bij internationale ngo’s, maar daar zijn de eisen hoog.

Ik weet echter uit ervaring dat er ook veel jonge mannen vertrekken die wel werk hebben. Die ontevreden zijn over hun toekomstmogelijkheden, de sociale controle, het leven in Koerdistan. Sommige van hen hebben het meerdere keren geprobeerd. En iedere keer is er wel een familielid dat geld leent om het nog eens te wagen.

Inmiddels zijn er echter ook hele gezinnen die geld hebben geleend om de Minsk-route uit te proberen. Ik hoor over echtparen die huis en auto verkocht hebben om voor het gezin tickets naar Wit-Rusland te kunnen kopen. De redenen die zij opgeven zijn nijpender of politieker dan voorheen.

Economisch

Het gaat om de economische situatie, waarbij de Koerdische overheid haar ambtenaren maandenlang niet heeft betaald en die schuld daarna nooit heeft terugbetaald. Terwijl ze nu op alle salarissen kort. Daarentegen zijn huren gestegen, is er nauwelijks overheidsstroom waardoor er steeds meer betaald moet worden voor de commerciële generatorstroom. Door de import uit Turkije en Iran zijn veel producten duurder geworden, terwijl de eigen land- en tuinbouw de concurrentie met de geïmporteerde groenten en fruit niet aankan.

Maar het gaat ook over de politieke situatie, waarin Koerden ooit hun vertrouwen hebben gegeven aan twee grote families en hun partijen. Nu voelen zij zich verraden, omdat die de belofte van vooruitgang niet waarmaken, en het na een aanvankelijke boom tien jaar geleden steeds slechter gaat. Tegelijkertijd zien burgers dat voor de machthebbers, hun familie en hun vertrouwelingen door zelfverrijking en corruptie de bomen tot in de hemel rijken. De Koerdische hoofdstad Erbil beleeft momenteel een bouwboom, waarbij zwart geld wordt gewit in appartementen die met name aan Arabische Irakezen worden verkocht.

Dan is er de politieke sfeer, waarbij burgers alle vertrouwen hebben verloren in de politiek, zoals in oktober bleek bij de verkiezingen waar in sommige steden minder dan een kwart van de kiesgerechtigden kwam stemmen. En ruzies binnen politieke partijen, zoals in de tweede grootste, de PUK, waar machtige neven elkaar uit de partij proberen te zetten en er claims zijn van pogingen tot vergiftiging. Politiek is voor veel Koerden inmiddels synoniem met corruptie en zelfverrijking, en ze associëren het allang niet meer met zorgen voor burgers en vooruitgang.

Onderdrukking

De onderdrukking door de grootste partij, de KDP, onder premier Masrur Barzani speelt ook een rol. Onder deze Barzani is kritiek nog minder welkom dan voorheen. Dat leidt tot het oppakken van journalisten en activisten, die van gemanipuleerde rechters celstraffen krijgen.  En dat leidt weer tot rechtsonzekerheid, waarbij burgers niet weten waarvoor ze straf kunnen krijgen.

Een rol speelt ook de ruzie die door de Turken wordt gevoed tussen de KDP en de PKK. De Turks-Koerdische groepering die in eigen land als terreurgroep is bestempeld, heeft bases in Iraaks Koerdistan. Turkije bestookt die niet alleen, maar probeert de KDP onder druk te zetten de groep de deur te wijzen door in de grensstrook met voortdurende bombardementen tientallen dorpen te ontvolken. Tegelijkertijd worden ook doelen in Koerdische steden en dorpen bestookt. Dat veroorzaakt angst, en leidt ook tot Koerdische boeren en burgers die huis en haard ontvluchten.

Dan zijn er tenslotte nog de yezidi’s. Deze slachtoffers van de terreurgroep ISIS kunnen nog steeds niet veilig terug naar hun eigen provincie, Sinjar, omdat die een speelbal is geworden van diverse militaire groepen. Ze zijn de uitzichtloosheid van de Koerdische opvangkampen zat, en wie voldoende weet te lenen koopt een ticket naar Minsk.

Het is dus een gevarieerde groep, aangevuld met Syriërs en anderen. (Arbeids)migranten en vluchtelingen, die gemeen hebben dat ze hopen op een betere toekomst in Europa.

Deur

De Europese Unie heeft geprobeerd de deur naar Wit-Rusland te sluiten, door vluchtmaatschappijen die de Irakezen, Syriërs en Jemenieten naar Minsk vervoerden te straffen.  Misschien wordt de toestroom nu wel minder, maar die zal vanwege de combinatie van kwade bedoelingen van de Wit-Russische regering enerzijds en wanhoop en wensdromen van de Irakezen en Syriërs anderzijds, zeker niet stoppen.

De eerste van drie geplande Iraakse repatriëringsvluchten vertrekt donderdag. De vraag is hoeveel mensen zich daarvoor zullen melden. Duizenden in het grensgebied tussen Wit-Rusland en Polen kunnen geen kant op; de Wit-Russen laten hen niet terugkeren.  Degenen die nog in Minsk wachten op vervoer naar de grens zullen toch eerst hun geluk willen beproeven. Iedereen hoopt dat juist hij of zij erin slaagt Polen te bereiken, uit de buurt van de grenswachten te blijven en dan over de open grenzen van de EU verder te reizen.

Als dromen zo sterk zijn dat mensen er zelfs de wapenstok, het prikkeldraad, de honger en de kou voor trotseren, dan is er meer nodig dan een door de overheid betaalde vlucht terug naar huis om tevreden burgers van hen te maken. Maar veel Iraakse politici zijn te druk met het vullen van hun zakken om zich daar druk over te maken.