Repatrieer en red mensenlevens

Het terughalen van ISIS-vrouwen en -kinderen naar het Westen lijkt in een stroomversnelling te komen. Hoe belangrijk dat is, illustreert de aanslag die een jong Iraaks ISIS-lid pleegde in Bagdad.

Door Judit Neurink

De jongen zit in een tent, met een bomgordel om, houdt een geweer vast en geeft met zijn rechterwijsvinger het ISIS-symbool dat staat voor ‘Er is maar één God’. Hij heeft de dood van 35 onschuldige burgers op zijn geweten. Die kwamen om toen hij zichzelf onlangs in Bagdad op een drukke markt in de sjiitische miljoenenwijk Sadr City opblies. Dat is althans wat de terreurgroep ISIS bekendmaakte toen ze de aanslag opeiste en de foto van de Iraakse dader publiceerde.

Wat opvalt, is hoe jong deze Abu Hamza al Iraqi is. Een kind bijna nog. De foto lijkt in een ontheemdenkamp genomen, misschien in een kamp voor ISIS-gezinnen. Een situatie waarin hij geradicaliseerd is – waar de armoede, uitzichtloosheid en de afwezigheid van een vader de juiste voedingsbodem boden. En waar datzelfde dreigt voor nog veel meer kinderen.

Dat gevaar is bekend. Het is een van de redenen waarom de Koerdische autoriteiten in Syrië onlangs een onlinebijeenkomst belegden met diplomaten uit westerse landen waarvan ISIS-vrouwen en -kinderen in hun kampen zitten. En waarom zij erop blijven aandringen dat die landen hun staatsburgers repatriëren. Net zoals experts, die waarschuwen voor de gevolgen voor kinderen die met hun moeders opgesloten zitten in familiekampen waar radicale ISIS-vrouwen een kalifaatje in stand houden. ISIS krijgt daar steeds meer invloed.

En dat terwijl geen van de vrouwen voor hun rol in de ISIS-misdaden is berecht. Tientallen van hen hebben weten te ontsnappen. Of plannen dat, via een huwelijk met een ISIS-lid in het buitenland, dat die ontsnapping zal betalen.

Repatriëring

Rond de tijd dat ISIS duidelijk maakte hoe concreet en urgent dat gevaar is, besloot een aantal westerse landen dan toch eindelijk tot repatriëring van een aantal van hun onderdanen over te gaan. België ging eindelijk overstag, en haalde tien kinderen en hun zes moeders terug. Noord-Macedonië haalde veertien kinderen en vijf vrouwen terug. Finland een moeder en haar twee kinderen. Kosovo ook nog een vrouw en haar vier kinderen.

Ook Nederland zal onder druk van de rechter de komende tijd moeten overgaan tot het terughalen van zeker vijf moeders en hun kinderen, na een eerste repatriëring vorige maand.

Niet alleen westerse landen nemen hun onderdanen terug. Deze week vertrokken ook zo’n driehonderd Syrische vrouwen en kinderen, samen zo’n tachtig gezinnen, uit Al-Holkamp. Om terug te gaan naar huis in Raqqa. Ze zijn onderdeel van een gecontroleerde operatie waarbij Syrische ISIS-gezinnen naar huis mogen als hun stamhoofden voor hun garant staan. Op die manier zijn al duizenden vrouwen en kinderen naar hun families in Syrië teruggekeerd.

Irak heeft een soortgelijke operatie in de planning. De eerste groep van driehonderd mensen is eind mei onder militaire escorte teruggebracht naar Irak. Daar zijn ze ondergebracht in een kamp buiten Mosul. Irakese vrouwen en kinderen maken met zo’n 30.000 zielen ongeveer de helft uit van alle inwoners van Al-Holkamp. De Syrische Koerden willen hen na ruim twee jaar maar al te graag kwijt.

Bezwaren

Maar hoewel de Iraakse overheid daarmee heeft ingestemd, blijken er in Irak grote bezwaren tegen te bestaan. De meeste soennieten in de steden die ISIS in 2014 in Irak bezette zijn allerminst vergeten hoe sommige van hun stads- en geloofsgenoten hen behandeld hebben. De haat is groot, maar ook de angst. Een parlementslid uit de provincie Nineveh heeft daarom geëist dat de repatriëring wordt stopgezet.

Probleem is daarbij ook, dat de gezinnen opnieuw in kampen worden geplaatst. Daardoor kan ISIS invloed blijven uitoefenen – zoals dat is gebeurd bij de jonge aanslagpleger in Bagdad. Terwijl tegelijkertijd duidelijk is dat ISIS zich in Irak aan het hergroeperen is, met wekelijkse aanslagen. De veiligheidstroepen vinden voortdurend schuilplaatsen, wapens en zelfs explosievenfabriekjes. Recent slaagden zij erin de ‘Emir van Bagdad’ van ISIS op te pakken, die zich vooral bezighield met de rekrutering.

Voor de meeste westerse landen die ISIS-gezinnen repatriëren geldt, dat ze hen aanklagen en berechten. Van voormalige USSR-staten is echter bekend dat ze sommige teruggehaalde vrouwen niet vervolgd hebben, en voor Finland geldt dat zelfs geen enkele gerepatrieerde vrouw vervolgd of berecht is. ISIS-leden konden zelfs ongestoord heen en weer reizen tussen het kalifaat en Finland.

Dat is gevaarlijk, omdat ISIS-leden nu al aan elkaar doorgeven dat ze na ontsnapping uit Syrië naar Finland moeten gaan. Dat land zou dus een plek kunnen worden waar ze zich ongestoord kunnen hergroeperen voor nieuwe acties in Europa.

Berechten

Er zijn genoeg andere redenen waarom gerepatrieerde ISIS-leden moeten worden berecht. Voor hun slachtoffers bijvoorbeeld, die recht hebben op genoegdoening en veiligheid. En vooral ook omdat de geschiedenis in Irak en Syrië maar al te duidelijk maakt dat wetteloosheid altijd herhaling van misdaden in de hand werkt.

Maar ook voor de ISIS-leden zelf. Hoe verrassend dat ook mag klinken. “Zij die gewelddadig extremisme de rug toekeren voelen zich vaak verloren. De groep was hun familie, en ze zijn opeens alleen,” zegt psychiater Anne Speckhard, die gespecialiseerd is in de bestrijding van radicalisme.  Ze zijn kwetsbaar, omdat ze vaak geen werk kunnen vinden, en problemen hebben met PTSD en trauma. Daardoor zijn ze een makkelijke prooi voor (andere) extremisten.

Degenen die hulp krijgen, boeten voor en leren omgaan met hun schuld en genezen, worden daarentegen machtige bondgenoten in de strijd tegen radicalisme. Ze beginnen een nieuw leven. Op de website van de organisatie die Speckhard leidt staan daarvan tal van voorbeelden.

Wat er gebeurt als je ISIS-leden aan hun lot overlaat, of eigenlijk achterlaat in de klauwen van de groep die hun levens al grotendeels verwoest heeft, dat nu toont de foto boven deze blog. Repatriëren, mensen berechten, hen en hun kinderen losweken uit die klauwen en hen nieuwe levens bieden – dat kan ook de levens van heel veel anderen redden.