Vrouweneer in tijden van corona

Een slachtoffer van aanranding dat veroordeeld wordt omdat ze zich verzet heeft. Drie broers die hun zus vermoorden omdat ze gescheiden is. De situatie voor vrouwen is dankzij corona slechter dan ooit in Irak.

door Judit Neurink

In de citadel van de Koerdische hoofdstad Erbil zijn kaarsen aangestoken voor de slachtoffers van vrouwenmishandeling. Vijf dagen eerder was in de oliestad Kirkuk een vrouw vermoord door haar broers. In dezelfde week kreeg een Koerdische vrouw die de directeur had aangeklaagd die haar aanrandde, zelf zes maanden celstraf.

Geweld tegen vrouwen is ouder dan de eeuwenoude citadel waar de kaarsen brandden. Dat was ter gelegenheid van de eerste dag van de 16 dagen tegen vrouwenmishandeling, een ‘OrangeTheWorld’-campagne die alweer jaren in november wordt geopend. Meestal met veel bombarie en een speech van de Koerdische premier. Maar sinds diens neef die functie overnam en corona de economische crisis zover verdiepte dat zelfs op het doorknippen van linten wordt bespaard, toont de Koerdische overheid weinig betrokkenheid.

Terwijl er alle aanleiding is om de wereld zodanig oranje te kleuren dat niemand er onderuit kan dat het afgelopen moet zijn met dat geweld tegen vrouwen. Want corona heeft in Koerdistan met haar lockdowns het beetje vooruitgang dat was geboekt genadeloos tenietgedaan. Thuis opgesloten vervallen vrouwen weer in oude rolpatronen: zorgen voor de kinderen die niet naar school kunnen, eten maken en wat al niet meer. En daarbij staan ze opeens in de volle belangstelling van mannen die immers niets anders te doen hebben en die hun frustratie over dalende inkomsten willen afreageren.

Zowel hulpverleners als politiekorpsen melden een toename in het geweld tegen vrouwen, en dat geldt zowel voor de Koerdistan Regio als voor Irak als geheel.

Schoonheid

‘Koerdistan, o Koerdistan wat zijn je meisjes wonderschoon,’ zong een van mijn collega’s jaren geleden balorig op de muziek van O Dennenboom. Hij had gelijk, maar wist ook dat zijn lied een beetje schandaleus was. Want die schoonheid is nauwelijks van de vrouw zelf. Die is van haar vader, broers en echtgenoot, die er angstvallig over waken want ze betekent een gevaar voor haar en hun eer. Met maar al te vaak ingrijpende gevolgen.

Dat leidde in een week tot drie opvallende berichten over wat vrouwen wordt aangedaan. Allereerst het nieuws over Solina Eve, een 25-jarige activiste die in de Koerdische handelsplaats Duhok solliciteerde bij een vrouwenorganisatie. Die geleid wordt door een man, die het gesprek misbruikte om haar aan te randen. Ze verweerde zich. Toen zij een klacht tegen hem indiende was dat een moedige daad, vanwege de eerkwestie. Ze zal het er wel naar hebben gemaakt, is al snel de reactie, en dan ligt de schuld bij de vrouw en haar eer aan duigen.

Solina liep echter tegen iets anders op. De directeur is lid van een machtige stam en heeft daardoor invloed op de juiste plaatsen. Met het gevolg dat niet hij gestraft wordt voor aanranding, maar zij voor de klappen waarmee ze zich verweerde. Ze moet zes maanden de cel in.

Ongelijkheid

Haar zaak veroorzaakte veel verontwaardiging, en tal van vrouwengroepen sprongen voor haar op de bres. Op zich zegt het feit dat een vrouwenorganisatie een mannelijke directeur heeft eigenlijk al genoeg over de ongelijkheid tussen de seksen. En hij is dan ook lang niet de enige. Terwijl er meer dan genoeg hoogopgeleide Koerdische vrouwen zijn die alle kwalificaties voor de functie hebben. En waarschijnlijk zijn ze ook gedrevener om ervoor te zorgen dat fondsen op de juiste plek uitgegeven worden in plaats van in diepe zakken  te verdwijnen.

Een paar dagen later liepen de gemoederen opnieuw hoog op, toen bekend werd dat een vrouw in het oostelijke Kalar was vermoord door haar broers. De 26-jarige Munira had drie kinderen. Haar man had zich van haar laten scheiden wegens ‘overspel’. Uit angst voor eerwraak zat ze in een vrouwenopvang in Sulaymaniya, maar haar familie is haar daar komen halen. Ze ondertekenden een verklaring voor de rechtbank dat ze haar niets zouden aandoen. Een paar dagen later werd ze dood gevonden door verhanging. Haar drie broers hebben de moord bekend.

Het is ernstig dat mannen bereid zijn niet alleen de wet te breken, maar zelfs een belofte aan de rechtbank schenden als het om vrouweneer gaat. Volgens officiële cijfers zijn in de eerste negen maanden van het jaar in Koerdistan 25 vrouwen gedood, maar het werkelijke aantal ligt veel hoger. Vrouwen worden vaak gedwongen zelfmoord te plegen, bijvoorbeeld door zichzelf in brand te steken, en die indirecte moordgevallen blijven meestal buiten de cijfers.

Kindhuwelijk

Het derde bericht lijkt van een andere orde, maar is dat niet. Een 51-jarige yezidi uit een dorp nabij Duhok is getrouwd met een 14-jarig meisje. Toen hun foto via sociale media de ronde deed, leidde dat tot een storm van protesten. Daarna nam het kantoor van de Mir, de politieke voorman van de yezidi’s, contact op met de man. Inmiddels is het huwelijk ontbonden en heeft de man volgens de woordvoerder van de Mir zijn spijt betuigd.

Waar het in al deze gevallen om gaat is de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. En dit geval komt dubbel hard aan. Niet alleen ligt de minimum huwbare leeftijd voor vrouwen in Irak op 18 jaar (via de rechter kan dat eventueel naar 16 jaar worden verlaagd), en hoort een 14-jarige gewoon haar school te kunnen afmaken en meisjesdingen te kunnen doen.

Veel erger is dat de dader een yezidi-sheikh is – iemand van enig aanzien uit een groep die enorm te lijden heeft gehad doordat moslimextremisten van ISIS haar dochters al vanaf hun negende ‘geschikt’ verklaarden voor seks. Tal van 14-jarige yezidi-meisjes die aan de seksslavernij wisten te ontsnappen zijn voor hun leven getraumatiseerd. En dan dwingt een sheikh iemand van die leeftijd tot een huwelijk. En zit zij na het ontbonden huwelijk vermoedelijk ook nog met een geschonden eer.

De tragiek is dat ik dit soort berichten al jarenlang rond deze tijd maak. Vrouwenactivisten in Irak timmeren al zo lang aan de weg. Niet dat ze geen enkele vooruitgang hebben geboekt. Vrouwenbesnijdenis is inmiddels in Koerdistan bij wet verboden en begint dankzij gerichte campagnes af te nemen. Polygamie werd aan regels gebonden die de tweede en volgende huwelijken zo goed als onmogelijk moesten maken.

Dagtochtje

Desondanks blijven mannen echter meerdere huwelijken sluiten. Via bevriende imams of tijdens een dagtochtje naar Kirkuk, waar de Koerdische wet niet geldt. Eenmaal terug thuis met hun nieuwe aanwinst is de kans klein dat ze worden vervolgd. Want aan de uitvoering van wetten schort het nogal in Koerdistan. En de uitvoerders zijn zelf vrijwel altijd ook man, en onderdeel van het conservatieve discours waarin een vrouw ondergeschikt is aan de man.

Positief is wel dat de protesten tegen het kindhuwelijk van het 14-jarige yezidi-meisje zo fel waren, dat ze niet te negeren waren. In dezelfde week vond ik bovendien een belofte van de Iraakse president Barham Saleh dat de gevolgen van corona specifiek voor vrouwen zijn aandacht hebben. Nu maar hopen dat het niet bij woorden blijft, in het jaar dat tal van jonge vrouwen die deelnamen aan de grootscheepse Iraakse protesten, doelwit werden van aanvallen en ontvoeringen. Opdat de gevolgen die dat voor hun eer had anderen zou afschrikken.

Er gaan foto’s rond op sociale media van een yezidi-bruidspaar dat in vol bruidsornaat poseert tussen het puin van de yezidi-hoofdstad Sinjar. Als een belofte voor de toekomst. En Mosuli’s hebben een vrolijke muziekclip gemaakt van een jongen die verliefd wordt op een meisje dat hij in de herbouwde oude stad ziet, om haar hand gaat vragen en met haar trouwt. Een video over liefde in een conservatieve stad die ISIS overleefde.

Gelukkig nog iets om blij van te worden. Alleen jammer dat het zo weinig is.