Europese Blue Card kan levens redden, en ons imago

Vluchtelingen zoeken steeds riskantere routes om toch naar Europa te komen. Het ontmoedigingsbeleid met z’n omstreden akkoord met Turkije en overvolle Griekse kampen is failliet. Om menselijkheid weer uit het verdomhoekje te halen, is een Europese Blue Card nodig.

Door Judit Neurink

‘Mijn vader is ziek. Ik moet werk vinden in Europa,’ zegt Mahmoud, een Koerd uit Irak. ‘Het is gevaarlijk. Ik heb honger, ik heb het koud maar ik heb geen keus.’

Mahmoud spreekt in de Turkse plaats Van met een verslaggever van persbureau AFP. Het meer van Van, nabij de grens met Iran, is onderdeel van een relatief nieuwe route die mensensmokkelaars aanbieden voor een vlucht naar Europa. In de bergen op weg ernaar toe vriezen mensen dood, in het meer slaan wrakke boten om en verdrinken de opvarenden. Van heeft al twee begraafplaatsen voor de slachtoffers.

Tegelijkertijd blijkt dat een oude route weer in gebruik is genomen: die vanuit Afrika naar de Canarische eilanden. Een riskante en lange tocht over een verraderlijke oceaan, die werd opgegeven juist vanwege het gevaar. Maar die nu dus weer terug is op de rittenkaarten van de mensensmokkelaars, omdat andere routes vrijwel onmogelijk werden.

Zoals die door Turkije naar Griekenland, en vandaar naar populaire bestemmingen als Duitsland en Engeland. Door het akkoord tussen de EU en de Turken uit 2016 zitten 3,6 miljoen voornamelijk Syrische vluchtelingen vast in Turkije, omdat de routes over de Middellandse Zee en de grensrivier Evros naar Griekenland bijna niet meer werken. Bovendien is de Griekse kustwacht al maanden bezig om van bootjes die er nog wel doorheen komen, de motor af te nemen en die terug te duwen naar Turkse wateren. Duizenden zijn daarna door de Turkse kustwacht in veiligheid gebracht.

Zwakke plekken

Dat lijkt vluchtelingen echter niet tegen de houden, net zo min als de extra Turkse controleposten in de grensgebieden, de omslaande boten in de Middellandse Zee, of de omgekomen kinderen die aanspoelden op Turkse en Griekse stranden. De overbevolkte kampen op de Griekse eilanden hadden een afschrikwekkend effect moeten hebben. Maar vluchtelingen blijven zoeken naar zwakke plekken in de defensieschilden die Europa tegen hen heeft opgericht.

Dat zou Europese politici aan het denken moeten zetten. Het beleid werkt dus niet. De quote van Mahmoud hierboven geeft maar een klein beetje aan waarom. Volgens een nog niet gepubliceerd onderzoek wil bijvoorbeeld meer dan tachtig procent van de jongeren (tussen de 16 en de 36 jaar) weg uit Iraaks-Koerdistan.  Bijna allemaal noemen ze onvrede over corruptie, vrijheden en rechteloosheid als redenen.

In de elf jaar dat ik in de Koerdische Regio heb gewoond, heb ik de levensstandaard enorm zien verbeteren. Er waren jaren van meer dan tien procent groei. De afgelopen jaren is daar met de oorlog tegen ISIS, de komst van miljoenen ontheemden en vluchtelingen en de lage olieprijs echter abrupt een einde aan gekomen. En corona en haar lockdowns gaven het laatste zetje. Volgens de VN is daardoor de armoede in Irak met tien procent toegenomen. Waardoor nu drie miljoen Irakezen geen geld voor voedsel hebben.

Pull

Recente onderzoeken in Afrika laten tegelijkertijd zien, dat armoedebestrijding alleen niet werkt om mensen af te brengen van vertrek. De projecten die de EU na de stroom van vluchtelingen in 2015 opzette om de plaatselijke situatie zo te verbeteren dat mensen niet meer hoeven te vertrekken, hadden niet het beoogde effect. Wel hielpen ze die landen welvarender en stabieler te worden. Daarmee verminderde de kans op conflicten. Maar de pull van Europa ging er niet onmiddellijk mee weg.

Armoede is niet de belangrijkste drijfveer om te vertrekken. Juist toen de inkomens stegen, hadden ouders het geld om smokkelaars te betalen om hun kinderen een betere toekomst in Europa te bieden. In die elf jaren van mijn verblijf in Koerdistan, heb ik die drang naar het groene gras aan de andere kant van de heuvel niet zien afnemen. Ook in mij huidige woonplaats Athene kom ik Irakezen tegen die het er heel aardig weten te redden, maar toch door willen reizen naar hun ‘beloofde land’. (Lees hierover in mijn boek Geweld is nooit ver weg)

Dat kan zijn omdat familie er al woont, of bekenden uit het dorp of de wijk. Vaak heeft het ook te maken met wat de smokkelaars hen beloven. Bijvoorbeeld dat de overheid in dat bepaalde Europese land hen zal voorzien van een inkomen en een huis. Daar kan je nog zo over zeggen dat het niet klopt. De aspirant-migranten weten het zeker want ze horen het van vrienden die het zelf meemaakten. En dus lieg jij. En als ze ontdekken dat je gelijk had, zullen zij dat op hun beurt ook nooit toegeven aan anderen.

Geluk

Redenen om te willen emigreren zijn divers. Maar het feit dat migranten en vluchtelingen zich niet laten tegenhouden door beleid, toegenomen risico’s of ontberingen, geeft aan dat ze voor velen urgent zijn. Dat het niet alleen is dat het verbodene extra aantrekkelijk is, of wat je van ver haalt lekkerder. Het is te simpel om die gezinnen en alleenstaande jonge mannen en kinderen af te serveren als gelukszoekers (en zoeken we dat immers niet allemaal: een beetje geluk?).

Mahmouds geval is duidelijk: hij moet een inkomen vinden, waar dat in eigen land onvindbaar is. Dat klopt, want tenzij je via een van de partijen een baan bij de overheid weet te veroveren, is het moeilijk om in een nauwelijks bestaande private sector aan de slag te komen. Maar dat zal niet de beweegreden zijn geweest voor alle negentien jonge mannen uit hetzelfde dorp nabij het Koerdische Duhok die zich in Servië lieten fotograferen. De een besloot tot de moeizame tocht naar Noord-Europa om het geld, maar de ander zal op zoek zijn geweest naar meer (sociale) vrijheid, en een derde naar een betere toekomst.

Het akkoord dat de Europese Unie sloot met Turkije om de vluchtelingenstroom naar Europa in te dammen, heeft naast menselijke slachtoffers vooral politieke problemen opgeleverd. Turkije gebruikt het om Europa te manipuleren. Ankara dreigt steeds met opzegging ervan als het iets van Brussel gedaan wil krijgen. Het kan in Syrië en Noord-Irak z’n gang gaan met tegen Koerden gericht geweld, omdat Europese landen het akkoord niet onder druk willen zetten.

Vermaledijd

Maar werkt het vermaledijde akkoord eigenlijk wel, als vluchtelingen en migranten steeds riskantere routes zoeken om toch op hun bestemming te kunnen komen? Als de Grieken worden opgezadeld met tienduizenden vluchtelingen wier mensenrechten in kampen geschonden worden? Als dezelfde Grieken namens de EU vluchtelingen in bootjes dumpen en in Turkse handen duwen? Als we dezelfde mensenrechten schenden die we zeggen zo hoog in ons vaandel te hebben?

Vluchtelingen en migranten zijn van alle tijden. Laat je DNA onderzoeken, en je zult vinden dat je voor een bepaald percentage van hen afstamt. Het zit in de mens om een beter leven te willen, en dat voor je kinderen te willen regelen. Het is ons systeem dat er een probleem van maakt.

Als je mensen opsluit in kampen en niet toestaat te werken, maak je hen afhankelijk van zorg. Kijk eens hoeveel moeite het een gewone werkloze al kost om na jaren weer een gewoon werkritme te volgen. Veel vluchtelingen hebben bewezen dat ze zich goed weten aan te passen en een nieuw bestaan weten op te bouwen. Als ze maar de kans krijgen. Want daar kwamen ze voor: veiligheid, vrijheid en een beter leven. En zeg nou eerlijk: wie het aandurft om daarvoor zulke risico’s te nemen, moet wel iets in z’n mars hebben waar we wat aan kunnen hebben, toch?

Economie

‘We kunnen ze niet kwijt,’ ‘ze pakken onze banen’, ‘ze kosten ons te veel’, zijn veelgehoorde argumenten om het verrotte systeem van afschrikken en ontmoedigen te rechtvaardigen. Of: ‘ze zijn crimineel en gevaarlijk’. Natuurlijk moet je kaf van koren scheiden en mag je geen braindrain veroorzaken in hun thuislanden. Laat staan een totale leegloop. Maar economen zijn er stellig over: binnenkort kan onze economie niet meer zonder nieuwe aanwas van buiten.

We hebben een verdrag met Turkije dat wringt en kraakt, een beleid dat niet strookt met onze principes van menselijkheid, mensen die zich niet laten tegenhouden om een beter leven te vinden en een economische noodzaak hen dat te geven. Kan dat akkoord met Turkije nu eindelijk op de schop? Kunnen we de Grieken eens echt gaan helpen? En vooral: als we niet willen luisteren naar argumenten over menselijkheid en mensenrechten, kunnen we dan alsjeblieft wel toegeven wanneer iets niet werkt?

Het is tijd voor een Europees immigratiebeleid, dat duidelijke regels stelt hoe mensen die een nieuw leven zoeken, daarvoor in aanmerking kunnen komen. Zoals de Amerikaanse Green Card, maar dan een Europese Blue Card. Zodat er een deur is, in plaats van al die hoge muren die alleen maar slachtoffers maken. Laten we daar nou eens aan werken, in plaats van de lekken in het failliete systeem te proberen te dichten.