Corona en schaamte, een dodelijke combinatie

Corona leidt in Irak zodanig tot stigma’s dat de bestrijding van de epidemie ernstig in gevaar komt. Door schaamte verbergen coronalijders zich en houden families de besmetting van iemand uit hun midden geheim.

Door Judit Neurink

Corona kan tot stigma’s leiden. Uit Italië komen berichten dat genezen coronalijders met de rug worden aangekeken. Terwijl je na de ziekte immuun bent en niemand er nog mee kunt besmetten. Een stigma gebaseerd op angst.

In Irak neemt het stigma heel andere vormen aan. Daar speelt schaamte een grote rol. Wie besmet is wil dat liever niet weten voor de buren of de gemeenschap. Dus houden families het geheim als een van hen de ziekte heeft opgelopen, en verstoppen mensen zich als een testteam van de overheid door de wijk komt om dit soort verborgen gevallen op te sporen.

Dat die testteams er zijn geeft aan dat de Iraakse overheid haar pappenheimers kent. Ze weet dat nogal wat mensen corona in navolging van hun imams zien als een straf van God. De ziekte krijgen is dus een stigma, want dan is de wraakzuchtige God boos op je. Dat is slecht voor je naam en je status.

Zo’n stigma is er in Irak ook voor kankerpatiënten. Velen sterven omdat ze niet voor de ziekte durven uit te komen en daardoor niet of veel te laat behandeld worden. Zo zal ook degene die een trauma heeft opgelopen, of psychische klachten, dat niet snel toegeven om niet voor gek versleten te worden.

Familie

Volgens de Iraakse onderminister Dr. Hazim al-Jumaili van Gezondheid in de New York Times verbergen met corona besmette Irakezen zich uit angst voor quarantaine en isolatie. Als je dan toch moet sterven, wil je dat doen in de schoot van de familie. In Irak is de (groot)familie nog altijd de kern van alles.

En daarbij speelt zoals vaak in Irak ook eer een rol: voor een man voelt het als een verlies daarvan als hij in het ziekenhuis in isolatie ligt en niet meer voor zijn gezin kan zorgen. En een vrouw mag van veel conservatieve Irakezen simpelweg niet alleen naar een ziekenhuis waar ze in isolatie moet, weg van haar familieleden. Wat daar allemaal buiten het oog van de familie kan gebeuren zou de eer kunnen schenden van de hele familie.

Dit verhaal gaat natuurlijk niet op voor alle Irakezen. Er zijn veel liberale denkers en afgestudeerden die zich er niet in herkennen. Maar nog meer strenge gelovigen, slecht opgeleiden en armen voor wie het geloof en de imam de leidraad zijn. En dat geldt niet alleen voor Irak maar ook voor elders in het Midden-Oosten – vooral daar waar geloof, armoede en analfabetisme hand in hand gaan. Het zijn omstandigheden waar radicale groepen (zoals ISIS maar ook sommige sjiitische milities) graag op inspelen.

Slechte zorg

Wat daarnaast speelt, is de wetenschap dat de zorg in Irak totaal ontoereikend is. Na jaren van verwaarlozing onder Saddam Hoessein hebben ook de regeringen van na 2003 te weinig in de zorg geïnvesteerd. Foto’s die de sociale media overgaan van schokkende situaties op de isolatieafdelingen waar te weinig zorg is om het lijden te verlichten, dragen eraan bij dat veel Irakezen alles doen om daar niet terecht te komen.

Officieel telt Irak maar ruim 1300 coronagevallen en 78 doden (cijfers van 13 april). Artsen zijn zich er echter pijnlijk van bewust dat dit het topje van de ijsberg is. Ze weten zich daar nauwelijks raad mee. Soldaten die worden meegestuurd om de medewerking met de testteams af te dwingen wakkeren de angst alleen maar aan. Vanwege de nog verse herinneringen aan Saddams dictatuur – waarvan juist de onderklasse vreselijk te lijden had. Terwijl als de overheid de verborgen gevallen niet opspoort, de epidemie niet bestreden kan worden. Familieleden worden besmet, en die besmetten weer hun omgeving omdat niemand iets van isolatie wil weten – want nee, ze hebben geen corona.

Het stigma is zo groot, dat de overheid medewerkers van de mortuaria moet bewaken die de overledenen van deze epidemie moeten begraven. Veel mensen willen niet dat ze op het kerkhof naast hun geliefden liggen – en niet alleen uit angst voor besmetting.

Statistiek

Het is een groot probleem voor de overheid, die met dagelijks nieuwe cijfers verrassend open lijkt te zijn. Irak is berucht vanwege haar slechte statistiek, maar tijdens deze crisis komt het ministerie van Gezondheid met regelmatige updates. Maar toen persbureau Reuters op basis van een aantal anonieme bronnen in de gezondheidszorg berichtte over een veel groter aantal bevestigde besmettingen dan de officiële, verspeelde het persbureau voor drie maanden haar vergunning. Die anonieme bronnen hadden de journalisten van Reuters maar iets op de mouw gespeld, was de stelling, terwijl de overheid toch zo transparant was. Schande!

Anonieme bronnen zijn in Irak helaas eerder normaal dan uitzonderlijk. Officieel mogen alleen mensen op de hoogste functies tegen de pers praten, en die doen dat niet of verwoorden niet wat er echt aan de hand is. Zoals in dit geval. Er zijn weinig artsen die het aandurven om on the record te vertellen dat de werkelijkheid een andere is dan de officieel getekende. Ze mogen niet praten, dus kan dat hun ontslag betekenen. Dat betekent verlies van inkomen voor een heel gezin, maar ook van status. Waar kan je nog terecht voor een baan, als er vooral staatsziekenhuizen zijn?

Reuters heeft het over duizenden gevallen waarbij het virus is vastgesteld die echter buiten de boeken zijn gebleven. Dat zal een deel zijn van de besmette gevallen die thuis zijn ondergedoken omdat ze om wat voor reden dan ook niet naar het ziekenhuis willen. Dit ontkennen betekent niet dat ze er niet zijn of dat ze geen gevaar vormen.

Geen vertrouwen

Dit komt in een tijd dat een groot deel van de Iraakse bevolking heeft aangegeven geen vertrouwen meer te hebben in de overheid. De massale demonstraties van jongeren die het land tot de uitbraak van het virus in hun greep hadden, zijn al even massaal gesteund. Het land zit al sinds oktober zonder een premier, die onder druk van de betogingen aftrad. Er is een derde poging aan de gang om met een nieuwe kandidaat-premier een regering te vormen en die goedgekeurd te krijgen in het totaal verdeelde Iraakse parlement.

Tegelijkertijd zijn de lockdowns die de Iraakse regering heeft afgekondigd vooral om religieuze redenen veel geschonden. Er wordt bovendien alweer gepleit voor het binnenkort heropenen van de grens met Iran – waar het virus in februari vandaan is gekomen – om Iraanse pelgrims weer toe te laten in de heilige steden Najaf en Karbala. Religie tegenover de gezondheid van een natie.

De coronacrisis toont in Irak vooral ook het enorme gebrek aan vertrouwen in de overheid. Een overheid die liegt en je bedriegt en besteelt – hoe kan je die je gezondheid toevertrouwen? Het probleem is dat daardoor niemand echt weet hoe ernstig het virus in Irak huishoudt. Noch hoeveel mensen met immuniteit er straks zijn. Voor Irak is de crisis daarom pas onder controle te krijgen, als er een vaccin is en iedereen gedwongen gevaccineerd. Zelfs al zal het leger eraan te pas moeten komen om dat voor elkaar te krijgen. Waarmee het vertrouwen van de burger in de overheid alweer een nieuwe slag zal zijn toegebracht.