Sluiting USAID gevaarlijk, schadelijk en geldverslindend

De sluiting van de Amerikaanse organisatie USAID door Elon Musk heeft ingrijpende gevolgen voor het Midden-Oosten. In Irak en Syrië voor de bewaking, opvang en repatriëring van ISIS-families. Humanitaire en wederopbouwprojecten stoppen. Kennis gaat verloren, en daarmee geld.

Door Judit Neurink

Projecten die van het ene op het andere moment komen stil te liggen. Hulpverleners die op non-actief worden gezet of zelfs ontslagen. En kostbare medicijnen die in opslag blijven liggen omdat er geen artsen of verpleegkundigen meer zijn ze kunnen toedienen.

Dat zijn gevolgen van de operatie van Elon Musks mannen namens president Trump uitvoeren om de grootste overheidsorganisatie voor ontwikkelingssamenwerking, USAID te sluiten. Want het zou een corrupte bende zijn daar, waar geld naar onzinnige doelen gaat en fraude wordt gepleegd.

Strikt genomen kan dit allemaal helemaal niet; USAID is door het Amerikaanse Congres ingesteld en werkt met strikte budgetten die ook door het Congres worden geaccordeerd.  Dus het laatste woord is absoluut nog niet gesproken; de eerste rechters hebben zich er al mee bemoeid.

USAID heeft een budget van 14 miljard dollar en zo’n tienduizend man/vrouw personeel dat in tachtig landen werkt – waaronder in drie belangrijke (ex)oorlogszones: Irak, Afghanistan en Soedan.

Corruptie

Even een terzijde: terwijl USAID onder vuur ligt vanwege vermeende corruptie en fraude, geeft Trump het signaal af dat corruptie eigenlijk niet zo erg is. Hij laat de vervolging beëindigen van een burgemeester van New York en een ex-gouverneur van Illinois die beide werden beschuldigd van… corruptie.

Inmiddels is al voor miljarden aan hulpverleningswerk stil komen te liggen. Over de hele wereld. Voor mijn deel ervan, is dat geen kleine ramp. Vrienden verliezen hun baan. Belangrijke hulp komt niet meer waar het nodig is. In Gaza komt de voedselhulp in gevaar.  Slachtoffers van de strijd in Libanon krijgen geen hulp, de wederopbouw zullen groot zijn. En de terreurgroep ISIS dreigt in Syrië en Irak alsnog te winnen.

Voor 2024 had de Amerikaanse regering 65 miljoen dollars uitgetrokken om mensenrechten in Iran te steunen, 27 miljard voor ondersteuning van de civil society, acht miljard voor hervormingen en economische ontwikkeling en 5,5 miljard om de Arabisch-Israëlische samenwerking te steunen.  Voor 2025 zijn al dat soort projecten nu onzeker.

Yezidi’s

In Irak is de yezidi-minderheid niet alleen slachtoffer geworden van de genocide door ISIS. Het grootste deel van de gemeenschap is ook ontheemd geraakt. Veel mensen, met name vrouwen en kinderen die bevrijd zijn uit ISIS-handen, zijn getraumatiseerd en hebben hulp nodig. Een deel van die hulp werd gefinancierd door USAID.

‘Ons programma is in gevaar’, mailt bijvoorbeeld Sherri Kraham, de directeur van de Koerdische hulporganisatie SEED me. Ze roept op alsjeblieft te doneren, zodat er nog iets gered kan worden. ‘Ieder moment telt, doe nu iets!’ Ook andere yezidi-organisaties trekken aan de bel; want ook bij de zoektocht naar gerechtigheid voor de yezidi’s is internationale steun onontbeerlijk.

Een Koerdische vriend die inmiddels op verschillende plekken in de wereld voor USAID heeft gewerkt noemt de organisatie op Facebook ‘een levenslijn voor miljoenen mensen.’ Hij wijst erop dat hij er zelf ook ooit door geholpen was, toen hij en zijn familie in de jaren tachtig en negentig slachtoffer waren van burgeroorlog. Bij de gifgasaanvallen van Saddam op de Koerden, en daarna het neerslaan van de opstand van 1991.

Een van de beweringen van het Musk-team is dat er geld over de boeg werd gegooid en dat het onderweg bleef hangen. Ik heb zelf ooit met Amerikaanse steun enkele projecten uitgevoerd om journalisten te trainen in Irak. Van alle fondsgevers waren zij de strengste; we kregen regelmatig ambassademedewerkers met kritische vragen over de vloer en de financiële kant ervan werd van begin tot eind gecheckt.

Belachelijk

Soms waren de projecten klein en dichtbij de mens. Zoals dat van Hanna, de taxichauffeur in Mosul, die dankzij hulp van USAID en IOM vanuit haar eigen taxi haar gezin kon onderhouden. Heel belangrijk in een land dat zich herstelt van de ene oorlog na de andere.

Maar het had op Musks lijstje kunnen staan van tien ‘belachelijke’ geldverslindende projecten, waarop ook het ontwikkelen van het kinderprogramma Sesame Straat in Irak staat. Dat kostte zes miljoen, en was bedoeld om de (kinderen uit) verschillende bevolkingsgroepen dichter bij elkaar te brengen. Terwijl dat in een land als Irak waar minderheden vervolgd zijn en er een burgeroorlog is geweest die verschillende groepen tegen elkaar heeft opgezet, bepaald geen slecht idee is.

Natuurlijk zijn er ook slechte projecten geweest. Zoals een fontein voor een school buiten het Iraakse Najaf, die niet werkt. Daar zou het schoolhoofd wel een nieuwe auto hebben. Wat er van dit verhaal klopt is niet te checken, maar Irakezen staan er inderdaad helaas om bekend dat ze kampioenen zijn in het afromen van subsidiegeld.

Soft power

Anderzijds is USAID al heel lang actief in Irak en heeft een goede reputatie opgebouwd door humanitaire hulp, betrokkenheid bij economische ontwikkeling en ook conflictmanagement.  Het speelde een belangrijke rol bij de eerste wederopbouw na de invasie van 2003, bijvoorbeeld door putten te slaan en scholen te repareren. En bij het herstellen van de vrede.

Het is het beste voorbeeld van Amerikaanse ‘soft power’, waarbij door de juiste hulp de harten en geesten van burgers worden veroverd  (zoals Bush wilde in 2003 maar wat hem niet lukte). Sommigen vergelijken het sluiten van USAID dan ook met diens invasie van 2003 in Irak als het gaat om de meest vernietigende blunder op het gebied van buitenlands beleid van de afgelopen decennia.

Een van de ingrijpendste gevolgen voor Irak en Syrië betreft de kampen en gevangenissen van ISIS-daders en hun gezinnen. De bewaking en de rantsoenering van Al-Holkamp in Syrië zijn tot stilstand gekomen, en tijdelijk hersteld na een noodkreet van onder meer de Koerden die het gevaar zien dat ISIS terugkeert.

De Koerdische autoriteiten in Syrië kunnen zich de kosten van het zorgen voor tienduizenden ISIS-families niet veroorloven. Als de geldstroom van USAID binnenkort echt opdroogt, leidt dat tot honger in de twee familiekampen en uitbraakpogingen. Terwijl tegelijkertijd het proces dat loopt om Iraakse gezinnen te repatriëren naar Irak en na een deradicaliseringstraject terug naar huis, ook door geldgebrek in gevaar komt.

Verzet

Buiten Irak komt het verzet tegen de Musk-maatregelen langzaam op gang. In Congo probeert de overheid oplossingen te vinden voor projecten waarbij bijvoorbeeld HIV-patiënten geen medicijnen meer krijgen bij gebrek aan personeel, terwijl de voorraadschuren er nog vol mee liggen.

Zuid-Afrika gaat veel verder. Dat heeft officieel alle Amerikaanse bedrijven in het land gesloten en is gestopt met de export van mineralen naar de VS. De Amerikanen maken jaarlijks miljarden winst uit handel met het land. De maatregelen zullen daardoor ook een schadelijk effect hebben voor de Zuid-Afrikaanse economie.

Het is het eerste land dat Trump op deze manier de middelvinger geeft; andere, zwakkere economieën kunnen zich dat niet veroorloven.

Irak en Syrië zullen de kosten niet kunnen dragen van de projecten die wegvallen door een sluiting van USAID. Ze zullen vrijwel zeker bidden en smeken om de belangrijkste in stand te houden, zoals die met betrekking tot het inkapselen van ISIS.

Bijspringen

De VS zijn natuurlijk niet de enige geldgever voor hulpprojecten in deze landen. Europese landen dragen hun steentje bij, maar hun individuele financiële mogelijkheden hebben natuurlijk lang niet het volume van USAID. Wellicht zullen ze moeten bijspringen om de belangrijkste projecten gaande te houden, tot rechters en het Amerikaanse Congres Musks maatregelen van tafel hebben geveegd.

En dan is het de vraag hoeveel er nog terug te halen is, als dat proces weken of zelfs maanden gaat duren. Medewerkers zullen dan inmiddels gedwongen zijn andere banen te zoeken, en dat geldt zeker voor lokaal personeel. Het is ongekend hoeveel kennis hiermee verloren gaat. En daarmee ook: hoeveel geld.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik artikelen blijven schrijven over het Midden-Oosten.