Koerden leggen conflicten bij om hun Syrische regio te behouden

Koerden in Syrië verenigden zich in hun voornemen hun autonome regio te behouden nu Assad verjaagd is. Dat is al een hele prestatie. Maar het volgende hoofdstuk vraagt meer dan eenheid alleen: daarvoor zijn diplomatie, geduld en vooral veel wijsheid nodig.

Door Judit Neurink

Het mag wel een wonder heten. Zo’n vierhonderd Koerden uit Syrië, de Koerdistan Regio van Irak en uit Turkije zijn het in het Syrisch-Koerdische Qamishli eens geworden over de gewenste Koerdische rol in Syrië.

Allemaal vertegenwoordigden ze een van de vele Koerdische partijen in deze drie regio’s, die toch bepaald niet bekend staan om hun onderlinge eensgezindheid. Want slechts een paar dagen na de historische vergadering in Qamishli slaagden de leiders van de grootste Iraaks-Koerdische partijen KDP en PUK er bijvoorbeeld opnieuw niet in om het eens te worden over de regering die ze gedoemd zijn te vormen.

Toch kwam het voetenwerk voor de Conference voor Koerdische Eenheid en Solidariteit in Syrië nou juist bij hen vandaan. Dat voorwerk is de afgelopen maanden gedaan vanuit Iraaks-Koerdistan, om een einde te maken aan decennia van onenigheid tussen de verschillende Syrische partijen. Waarvan sommige aan de KDP zijn gelieerd, en andere nauwe banden hebben met de PUK.

PKK

De Koerdische regio van Syrië functioneert sinds de burgeroorlog in dat land als een semiautonome regio onder een bestuur van mensen en partijen die meest gelieerd zijn aan de Turks-Koerdische verzetsgroep PKK. Een aantal andersdenkende partijen was daarbij buitenspel komen te staan.

Toen de val van de Assad-familie in december het einde van de burgeroorlog inleidde en de komst van een nieuwe regering onder leiding van de radicale moslims van de door Turkije gesteunde HTS-militie, dachten de Iraakse Koerden aan hun eigen ervaring van 22 jaar geleden. En kwamen in actie om hun broeders in Syrië met hun toen opgedane kennis te helpen.

Ook zij hadden in 2003 een semiautonome regio die ze niet kwijt wilden, zelfs al werden ook zij verscheurd door broedertwisten. Maar die regio zouden ze wellicht niet kunnen houden als er in Bagdad een regering kwam die hen, net als de vorige, niet welgezind was. Die dreiging was voldoende om de gelederen te sluiten en al in de aanloop naar Saddams val samen te werken met de Amerikanen en Britten die daaraan werkten.

Uiteindelijk wisten ze te bereiken dat er in de grondwet die twee jaar na Saddams val werd aangenomen was vastgesteld dat zij een eigen regio kregen binnen de federatie Irak.

Eenheid

In Syrië heeft de Koerdische militaire leider generaal Mazloum Abdi tijdens een eerste ronde van gesprekken met de nieuwe Syrische leider Ahmed al-Sharaa op 10 maart zijn loyaliteit aan de Syrische eenheid vastgelegd. Maar daarbij is ook vastgesteld, dat nog veel andere zaken geregeld moeten worden. Zoals die van de Koerdische troepen – net als in Irak na 2003.

In Syrië is een proces in gang gezet om een nieuwe grondwet te schrijven. Uit de slotverklaring van de Koerdische Eenheidsconferentie is daarvoor een heel wensenlijstje gekomen, met als belangrijkste: Syrië als multi-etnische, multiculturele en multireligieuze staat onder een gedecentraliseerd bestuur, dat vrijheid van religie garandeert, ook die van yezidi’s. Een vreedzaam samenleven van Arabieren, Koerden, Assyriërs, Armeniërs, Turkmenen, Circassiërs, Alevieten, Druzen, yezidi’s, christenen en moslims.

Als gewenste staatsvorm noemt de slotverklaring de federale staat, want die vorm biedt minderheden als de Koerden de mogelijkheid op zelfbestuur. Maar juist dat deel van de verklaring ging bij de nieuwe Syrische president in het verkeerde keelgat. Hij betitelde de Koerdische oproep als separatisme, en als in strijd met de afspraken die hij in maart met de Koerden maakte.

Douche

Voor de Syrische Koerden, die na de conferentie de straat op waren gegaan om de eenheid te vieren, kwam dat toch wel als een koude douche. De onwil van de winnende partij om de realiteit in Syrië te zien, mag echter niet verbazen.

Aan de ene kant zijn Al-Sharaa en zijn HTS in feite in Damascus aan de macht geholpen door Turkije, dat de groep met wapens en trainingen heeft gesteund. En Ankara verzet zich tegen Koerdische autonomie in buurland Syrië. Ook de HTS en pro-Turkse groepen hebben met de Koerden voor en na de val van Assad al heel wat gewapende strubbelingen gehad.

Aan de andere kant heeft Al-Sharaa ook te kampen met andere groepen die aanspraak op autonomie zouden kunnen maken. Zoals de Druzen, waartegen heethoofdige soennieten deze week gewapende acties hebben gevoerd vanwege vermeende belediging van de profeet Mohammed.

Maar ook de Alevieten, die vanwege hun banden met de verjaagde dictator ook al slachtoffer zijn geworden van moordpartijen, zullen er wel oren naar hebben. Al-Sharaa ziet dat als het uiteenvallen van Syrië, terwijl hij zichzelf juist ziet als de verlichte, islamitische leider van een eenheidsstaat.

Steun

Dat wil echter niet zeggen dat de Koerden hun verlangens maar moeten vergeten. Juist het feit dat ze niet alleen staan in hun wens voor zelfbestuur, kan helpen daarvoor van buitenaf steun te krijgen – zeker gezien het zichtbare onvermogen van de nieuwe regering om Druzen en Alevieten de veiligheid te bieden waarop ze als burgers binnen een Syrische staat recht hebben.

De Iraakse Koerden hadden bij hun streven naar een autonome regio niet alleen de steun van de Amerikanen – de bezetters in die tijd, maar ook van de Fransen en de Britten. Dat is doorslaggevend geweest. De Syrische Koerden zullen vanwege hun bepalende (en voortdurende) rol in de strijd tegen de terreurgroep ISIS ook kunnen rekenen op steun uit het Westen. Maar die zal duidelijk minder invloedrijk zijn dan die voor hun Iraakse broeders was.

Die hadden echter tijdens hun jarenlange verblijf in de diaspora al leren netwerken en lobbyen, wat hen nog steeds van pas komt als het gaat om het verwerven van buitenlandse steun. De vraag is nu of ze die kennis en kunde ook willen inzetten voor de broeders in Syrië.

Die kampen met het negatieve etiket van ‘PKK-loyalisten’ en ’terroristen’ dat Turkije te pas en te onpas op hen plakt. En met de weerzin van Ankara tegen een tweede autonome Koerdische regio in een buurland. Anderzijds onderhouden de Koerden in Irak goede banden met Ankara. En als ze zich al zo inzetten om de eenheid te bereiken die een allereerste voorwaarde was voor een Koerdische regio in Syrië – hoe kunnen ze dan bij de volgende fase werkeloos toezien?

Graal

Voor Koerden is een hereniging van het Koerdische gebied dat na de val van het Ottomaanse rijk over vier landen verdeeld is een soort heilige graal. Dat de intern zo politiek verdeelde Iraakse Koerden hun Syrische broeders al zover hebben geholpen, geeft aan dat we in het vervolg daarop nog meer van hen kunnen horen. Of misschien juist niet: daarbij komt het immers aan op in stilte netwerken en diplomatie.

En aangezien het de afgelopen maanden al een komen en gaan is geweest van tal van Europese en Amerikaanse politici in de Iraaks-Koerdische hoofdstad Erbil, die vaak daarna in Damascus de Koerdische zaak bepleitten, is ook dat deel van het proces allang in gang gezet. Niet dat het snel zal gaan; er moet nog heel veel gemasseerd worden om vastgeroeste meningen los te werken. Wordt vervolgd dus.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik artikelen blijven schrijven over het Midden-Oosten.