In Gaza en Turkije hebben betogers niets meer te verliezen

In Gaza en Turkije gaan duizenden de straat op om hun stem te laten horen. Wanhopige mensen, die niets meer te verliezen hebben. Die alleen daarom al onze steun en aandacht verdienen.

Door Judit Neurink

Vrijdag is protestdag in het Midden-Oosten. Ook bij de demonstraties van de zogenoemde Arabische Lente vormde de vrijdag altijd het hoogtepunt. De islamitische rustdag is het moment waarop zoveel mogelijk mensen zich kunnen verzamelen om hun onvrede kenbaar te maken.

Soms is daar moed voor nodig. Zoals bij de huidige betogingen in Turkije en Gaza, waar de machthebbers er totaal niet van gediend zijn. In Turkije duren ze alweer even, sinds de aanhouding van presidentskandidaat (en burgemeester van Istanbul) Ekrem İmamoğlu. In Gaza begon het een paar dagen geleden, met leuzen tegen Hamas en voor vrede.

Het zijn niet de enige protesten in de regio. In Israël wordt er wekelijks (op de vrije zaterdag) gedemonstreerd tegen de regering-Netanyahu en voor de vrede en vrijlating van de gijzelaars. In de Koerdische stad Sulaymaniya protesteren al weken onderwijzers om hun achterstallige salarissen af te dwingen.

In Syrië verzamelen zich op vrijdag nog steeds mensen om de vrede te vieren, maar ook om tegen allerlei misstanden te protesteren – wat onder de Assads decennialang niet kon. En laten we Iran niet vergeten, waar nog regelmatig mensen zich roeren om de vrouwenzaak te steunen en tegen het regime te ageren.

Aandacht

Niet al die protesten bereiken de aandacht van het Westen. Die in Turkije wel, en dat komt deels door de harde hand waarmee ertegen wordt opgetreden. Niet alleen zijn zo’n tweeduizend mensen opgepakt en staat het leger overal zwaarbewapend klaar. Tal van media zijn verboden, een BBC-verslaggever is het land uitgezet en in strijd met alle grondbeginselen van de democratie is ook İmamoğlu’s advocaat vastgezet.

Erdogan weet dat hij uit het buitenland weinig weerwerk hoeft te verwachten. In de VS doet Trump hetzelfde met pro-Palestijnse activisten. En Europa is afhankelijk van Ankara om de stroom vluchtelingen uit het Midden-Oosten die Turkije als uitvalsbasis gebruiken tegen te houden. Tenslotte is Turkije’s hulp nodig als er een staakt-het-vuren moet worden bestendigd in Oekraïne. Dus komen er verklaringen van ‘zorg’ maar blijft een scherpe veroordeling uit.

De vraag is of de groeiende interne politieke steun voor de protesten en de interne woede over de afbraak en de steeds maar toenemende armoede voldoende zijn om Erdogan tot inkeer te brengen. Dat hij bang is voor de concurrentie van de populaire İmamoğlu mag duidelijk zijn. En in het verleden heeft het oppakken van politieke tegenstanders herhaaldelijk geholpen om de rust te herstellen.

Niets te verliezen

Of dat nu ook zo zal gaan? Ik herinner me de demonstraties in Iraakse steden tussen 2019 en 2021, die uiteindelijk wel leidden tot het vertrek van een regering en het aanstellen van een tijdelijke nieuwe. En tot de instroom van jonge, nieuwe politici in de politiek en het parlement. Net als nu in Turkije (en voorheen in Cairo, Tripoli en Tunis) namen jongeren het voortouw.

De Iraakse beweging werd gedreven door wanhoop over de corruptie waardoor jongeren geen toekomst voor zichzelf zagen. Ze hadden niets te verliezen, en het harde optreden en de doden die er vielen leidden er vooral toe dat ook hun ouders zich solidair verklaarden.

In Turkije gaat ook een generatie de straat op die niets te verliezen heeft. De economie holt steeds maar verder achteruit terwijl het regime steeds autocratischer wordt. Het probeert in het zadel te blijven door verdeeldheid te zaaien. Hoelang houden de betogers dit vol, en hoe lang is nodig om iets te bereiken?

Diezelfde vraag geldt voor Gaza. Het heeft lang geduurd voor de Gazanen zich uitspraken tegen de terreurgroep die hen in de greep hield. Die weer ondergronds is gedaan sinds Israël het staakt-het-vuren schond, en zich nu vooral beperkt tot schriftelijke bedreigingen aan eenieder die zich openlijk durft uit te spreken. En vooral ook tegen degenen die video’s van de protesten weten te verspreiden buiten de gebruikelijke pro-Hamaskanalen.

Lange adem

Voor Turkije maar ook voor Gaza kan je met het voorbeeld van de Tishreen-revolutie in het achterhoofd stellen dat een lange adem essentieel is voor de betogers. Elders zijn protesten doodgebloed omdat de tegenstand te groot was (Iran) of de steun van buiten te klein (Bahrein). In Syrië leidde het optreden van het Assad-regime tot een burgeroorlog die dertien jaar duurde.

Van groot belang is het internet, en toegang tot sociale media. De Erdogan-regering heeft dat goed begrepen, en met Elon Musk geregeld dat allerlei gebruikers die over de protesten posten zijn geblokt. In Gaza is er vooral gebrek aan van alles: van mobiele telefoons om mee te filmen tot werkende internetverbindingen om de beelden naar buiten te krijgen.

Om protesten lang vol te houden is ook organisatie nodig. In Irak was dat in de laatste fase van de protesten zo goed geregeld dat ouders en winkeliers zorgden voor bevoorrading zodat de betogers hun bezetting van het Tahrir-plein in Bagdad konden volhouden. Maar er zijn ook organisatoren nodig die ervoor zorgen dat er steeds meer mensen meededen, en er geen tweespalt ontstaat.

Dit is zo belangrijk, dat sommigen voorspellen dat zonder dat en hulp van buiten, de protesten het Suikerfeest (Eid, voorspeld voor zondag) niet zullen overleven.

In de steek

En dat terwijl de Palestijnen zich door iedereen in de steek gelaten voelen. Israël voorop natuurlijk, het Westen dat de Israëliërs z’n gang laat gaan, en natuurlijk Hamas dat burgers gebruikt als menselijke schilden. De straat opgaan is dapper, want Hamas staat erom bekend dat ze kritiek hardhandig afstraft.

Opvallend is dat er in Gaza, anders dan in Turkije waar İmamoğlu’s partij natuurlijk stelling neemt, geen duidelijke partij achter de protesten zit. Geen Fatah, geen PLO. Ze zijn een duidelijke uiting van frustratie, woede en uitputting onder gewone mensen die zich gegijzeld voelen door de situatie.

Ze weten zich gesteund door de belangrijkste stamleiders en door universiteitsprofessors in Gaza. Helaas nog niet door de academici en activisten die in het Westen voor de Palestijnen hebben betoogd. Terwijl de Gazanen dat wel verdienen. Niet alleen vanwege hun moed. Maar vooral omdat dit de weg uit het geweld kan zijn.

Hamas weg

De betogers eisen dat Hamas vertrekt. Zoiets is al eens eerder gebeurd, toen Yasser Arafat en de PLO in 1982 gedwongen werden Beirut (Libanon) te verlaten. Dat bracht toen een gedeeltelijke oplossing (de burgeroorlog zou echter nog acht jaar doorgaan). Met Hamas weg en de gijzelaars vrij kan Netanyahu het vredesproces niet langer traineren.

Al moet er dan nog steeds een oplossing worden gevonden voor de wederopbouw van en het bestuur over Gaza. Net zo goed als Turkije niet klaar is met het vertrek van Erdogan als de betogers hem verjagen, of als Ekrem İmamoğlu vrijkomt en wint bij komende verkiezingen. En er kan nog van alles misgaan, zoals gebleken is bij de ‘Arabische Lente’, waar soms toch nieuwe dictaturen kwamen.

Maar het betekent wel dat er geluisterd is naar de burgers. Demonstraties vormen een belangrijk onderdeel van een democratie. En in sommige gevallen zijn ze het enige instrument dat voor burgers is overgebleven. Alleen daarom al verdienen ze alle steun van het buitenland – zeker als ze zich richten tegen autocratische machthebbers.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik artikelen blijven schrijven over het Midden-Oosten.